(Историја на развојот на вештачката интелигенција) Од првото трепкање на електронските кола во Кијив, до огромните невронски мрежи на денешницата, приказната за вештачката интелигенција е човечка одисеја — огледало на нашата имагинација, амбиција и желба да се разбереме себеси преку умовите што ги создадовме.
Џабир Дерала
Вештачката интелигенција (ВИ) е родена од умовите на научници, визионери и уметници – и, до одреден степен, од манипулатори кои трчаат по слава и пари. Приказната за ВИ започнува речиси паралелно со раѓањето на компјутерската технологија. Денес, сакам да ви раскажам неколку од тие приказни – увиди во сториите што јас и мојот пријател ChatGPT ги одбравме од богатата историја на развојот на ВИ.
Корените на вештачката интелигенција водат назад до самите почетоци на компјутерите. Многу пред AI (ВИ) да стане популарен поим, Алан Тјуринг веќе го поставуваше прашањето дали машините можат да мислат. Неговиот визионерски труд од 1950 година, Computing Machinery and Intelligence, ги постави темелите на сè што ќе следи. Тјуринговата „Игра на имитација“ — подоцна позната како Тјурингов тест — не беше само технички предлог, туку и филозофски предизвик за човечкото разбирање на умот и свеста.
Повеќе од една деценија подоцна, друг визионер, Џон Мекарти, го воведе терминот „вештачка интелигенција“ и ѝ даде форма на новата дисциплина што ги спојуваше математиката, логиката и имагинацијата. Мекарти замислуваше компјутери што можат да расудуваат, учат и комуницираат – идеи што биле револуционерни во 1950-ите и сè уште се релевантни денес.
Во мојата книга Роботот, човекот и дигиталниот бог (Frontline Press, 2024, само во печатена форма, македонски), напишана заедно со Валентин Нешовски, истражував како овие први мислители го трасираа патот кон денешната ВИ – не само преку научни пробиви, туку и преку нивните одважни и, може да се рече, храбри прашања за тоа што значи да се биде човек во свет споделен со интелигентни машини.
ELIZA: Првиот дигитален терапевт
Ако Тјуринг и Мекарти сонуваа за интелигентни машини, Џозеф Вајценбаум на Massachusetts Institute of Technology (MIT) во 1960-ите му даде глас на тој сон – буквално. Неговиот програм ELIZA, еден од првите „четботови“ во историјата, симулираше разговор со изненадувачка природност за своето време. Со употреба на едноставни правила за препознавање шаблони и однапред подготвени одговори, ELIZA ја симулираше улогата на роџеријански терапевт, пристап развиен од Карл Роџерс, кој се темели на активно слушање и рефлектирање на исказите на пациентот. Програмата им ги враќаше зборовите на корисниците преку прашања и парафрази, создавајќи илузија на емпатија и разбирање, иако зад тоа не постоеше никакво вистинско „разбирање“.
Илузијата беше толку убедлива што многумина почнаа да ѝ се доверуваат на машината, верувајќи дека таа навистина ги разбира. Вајценбаум беше зачуден — и вознемирен. Неговата секретарка еднаш го замоли да ја напушти просторијата за да може „приватно да разговара“ со ELIZA. Токму тој момент откри нешто длабоко: луѓето беа подготвени да изградат емоционална врска со машина што не разбира ниту еден збор.
Овој феномен, подоцна наречен „Ефектот ELIZA“, ги откри истовремено и ветувањето и опасноста на интеракцијата човек–машина. Покажа колку лесно може да се симулира емпатија – и колку подготвено луѓето ја прифаќаат. Вајценбаум, некогаш пионер, подоцна стана еден од најгласните морални критичари на ВИ, предупредувајќи дека не сè што компјутер може да направи треба и да се направи.
PARRY: Параноичниот наследник
Неколку години по ELIZA, се појави уште еден четбот — оној што би можел да се опише како нејзин вознемирен потомок. Во 1972 година, психијатарот Кенет Колби го разви PARRY, компјутерски програм што симулираше личност со параноидна шизофренија. Додека ELIZA неутрално ги рефлектираше емоциите, PARRY изразуваше страв, сомнеж и гнев. Не само што повторуваше фрази, туку се бранеше, се расправаше и ги обвинуваше другите за заговор против него.
PARRY не претставуваше родово дефиниран лик, туку когнитивен модел на параноидно расудување, лишен од личен идентитет надвор од својот дијагностички профил. Во пракса, сепак, многу читатели и психијатри во тоа време имплицитно го перципираат PARRY како машки лик – најчесто затоа што симулираниот случај беше прикажан како возрасен пациент во време кога машкиот род се подразбираше како стандард во клиничките и техничките контексти од 1970-тите.
Кога професионални психијатри разговараа со PARRY, многумина не можеа да ги разликуваат неговите одговори од оние на вистински пациенти. Во едeн експеримент, преписи од разговори меѓу PARRY и човечки пациенти им беа покажани на психијатри кои точно погодија кој е компјутер само во половина од случаите, што е чиста статистичка случајност.
Оваа вознемирувачка реалистичност на PARRY отвори нови етички прашања: ако машина може убедливо да симулира ментална болест, каде е границата меѓу симулација и измама? За разлика од ELIZA, која поттикнуваше емпатија, PARRY ја откри темната психолошка страна на ВИ – колку лесно кодот може да ја имитира човечката болка и колку е кревка границата меѓу реалноста и илузијата.
SHRDLU: Машината што го разбра својот свет
До почетокот на 1970-ите, сонот за машини што можат навистина да го разберат човечкиот јазик почна да добива облик во мал дигитален свет составен од коцки, пирамиди и сфери. На MIT, компјутерскиот научник Тери Виноград го создаде SHRDLU, програма која, не само што можеше да води разговор, туку и да дејствува – во рамките на својот симулиран свет. Кога ќе му кажеше некој: „Земи ја црвената коцка и стави ја на зелениот куб,“ SHRDLU навистина го правеше тоа, па дури и го опишуваше својот потег.
Ова беше огромен исчекор во споредба со ELIZA и PARRY. SHRDLU ги комбинираше обработката на природен јазик, логиката и симболичкото резонирање – можеше да поставува разјаснувачки прашања, да го запомни контекстот и дури да ги објасни своите одлуки. Во многу аспекти, тој го претставуваше предвесникот на механизмите за резонирање што стојат зад денешните модели на ВИ, кои можат да анализираат, одговараат и размислуваат.
Но, блесокот на SHRDLU откри и едно ограничување: тој совршено ги разбираше правилата на својот мал свет – но надвор од него, не знаеше ништо. Тоа стана метафора за целото поле: интелигенција што блеска во тесен домен, но се губи во широчината на реалниот живот. Виноград подоцна се сврте кон филозофијата и кон пристапи во дизајнот фокусирани на човекот, прашувајќи се дали вистинското разбирање воопшто може да произлезе од сметањето.
Потеклото на името SHRDLU
SHRDLU не е акроним — тоа е бесмислен збор преземен од старите денови на линотипскиот печат. Во рачното типографско поставување, низата букви S-H-R-D-L-U ги претставувала најчестите букви во англискиот јазик подредени по фреквенција (од линотипската тастатура).
Операторите некогаш го користеле изразот „etaoin shrdlu“ како тест за грешки или како пополнувач – слично на денешното „asdfgh“ на компјутерската тастатура. Понекогаш, овие бесмислени низи случајно се појавувале и во печатените весници!
Зошто Тери Виноград го избра тоа име
Кога Тери Виноград го создаваше својот ВИ програм во 1970 година, тој шеговито го позајми SHRDLU како назив. Со тоа симболично ги поврза механичките корени на јазикот (од печатарството и машинеријата), и вештачката, конструирана природа на светот на неговата програма – свет на јазик создаден од машини.
Со други зборови, SHRDLU нема тајно значење — тоа е духовита алузија на историјата на текстот и машините, симболизирајќи го мостот меѓу човечкиот јазик и сметањето.
Финансирање и инвестиции во раните години
До средината на 1960-тите, Министерството за одбрана на САД (преку DARPA, тогаш ARPA) интензивно финансираше истражувања за ВИ на универзитетите (MIT, Стенфорд, Карнеги Мелон). На пример, во јуни 1963 година MIT доби грант од 2,2 милиони долари за својот проект MAC/AI, а во следните години следеа годишни буџети од околу 3 милиони долари за некои лаборатории.
Во 1980-тите, ВИ повторно доживеа подем: експертските системи станаа голем бизнис, а индустријата на ВИ се проценуваше на милијарди долари до 1988 година. Меѓу најголемите владини иницијативи беше американската Strategic Computing Initiative (1983–1993), која потроши околу 1 милијарда долари за компјутерски и ВИ истражувања.
Важно е да се нагласи дека раното финансирање не беше водено само од научна љубопитност, туку беше длабоко поврзано со Студената војна, националната одбрана и престижот, слично како и во ерата на вселенската трка. Пари се слеваа во истражувачките тимови и институти со малку ограничувања. ARPA веруваше во принципот „финансирај луѓе, не проекти“.
И така, она што започна како филозофско прашање, набргу прерасна во глобална опсесија. Раните соништа за мислечки машини поттикнаа научни пробиви, огромни јавни и приватни инвестиции и продлабочена посветеност кон истражувањето – често паралелно и сѐ одеднаш, а не во уредни и предвидливи фази.
Иако националните стратегии, идеолошките цели и јавните очекувања се разликуваа, вештачката интелигенција, откако еднаш беше создадена, изгледа како да започна да води сопствен живот. Поттикната од истрајноста на научниците и инженерите, таа еволуираше надвор од секоја поединечна визија или авторитет. До крајот на своето прво поглавје, ВИ повеќе не беше само идеја – таа стана сила, подготвена да биде обликувана не само од љубопитноста, туку и од моќта.
* * *
2. Продолжение од Огледалото што го создадовме: Кога машините научија да сонуваат
Ако првото поглавје на вештачката интелигенција беше напишано во духот на љубопитноста и восхитувањето, второто се одвиваше во услови на геополитичка напнатост и воена логика во еден остро поделен свет. Додека суперсилите ја претвораа науката во стратегија, вештачката интелигенција стана одраз на идеологијата — симбол на слободата на Запад и на поредокот на Исток. Студената војна не ги подели само државите, туку и самите поими за тоа што значи „интелигенција“. За Американците, мислечките машини значеа истражување; за Советите и Кинезите — контрола. Меѓу овие два пола, сонот за ВИ стана истовремено и бојно поле и огледало на политичката душа на човештвото.
Јавна перцепција и хајп: соништа, долари и разочарување
Во периодот што често се нарекува „златна ера“ на ВИ (1956–1973), истражувачите, владите и медиумите беа зафатени од силен оптимизам. Предвидувањата се нижеа едно по друго. Изјави од типот „во рок од една генерација ќе имаме машини со општа интелигенција на просечен човек“ слободно циркулираа, замаглувајќи ја границата меѓу научната амбиција и шпекулативното ветување. Јавниот ентузијазам експлодираше. ВИ се појавуваше на насловни страници, во политички говори и во одбранбени стратегии — не само како научна граница, туку и како стратешки ресурс.
До почетокот на 1970-тите, сепак, очекувањата почнаа да ја надминуваат реалноста. Раните лаборатории добија великодушни суми за финансирање, а ВИ беше претставувана како национален приоритет — особено во области како машински превод и автоматизирано расудување. Пресвртната точка дојде во 1966 година, кога извештајот на Комитетот за автоматска обработка на јазици (ALPAC) остро ја критикуваше американската програма за машински превод, откако беа потрошени околу 20 милиони долари со мал практичен резултат. Финансирањето беше скратено, програмите затворени, а ентузијазмот згасна.
Во наредните години, ограничувањата на раните ВИ-системи стануваа сѐ поочигледни. Се смени расположението на јавноста — а со тоа и на финансиерите и креаторите на политики. Тоа го означи почетокот на првата „ВИ-зима“ (приближно 1974–1980): период обележан со намалени буџети, опаѓање на институционалниот интерес и растечки скептицизам кон големите технолошки ветувања. Она што претходно изгледаше како непосредно и речиси магично, сега делуваше далечно и неизвесно.
Контрастот беше остар. Во 1970 година, Марвин Мински, познат и како „таткото на ВИ“, во списанието Life ја даде познатата изјава дека „во рок од три до осум години ќе имаме машина со општа интелигенција на просечен човек“. Десет години подоцна, таа самодоверба беше заменета со претпазливост и повлекување. Во ретроспектива стана јасно дека смелоста на раните јавни предвидувања не само што ги разгоре надежите — туку и помогна да се создадат условите за разочарување, реакција и токму оние кратења на средства што ја замрзнаа целата област.
Но тоа повлекување не беше без значење. Првата ВИ-зима остави траен белег врз начинот на кој денес размислуваме за вештачката интелигенција: потребата да се управува со очекувањата, да се разликува истражувањето од хајпот, да се гради трпелива инфраструктура наместо да се брка спектаклот и да се признаат ограничувањата како дел од напредокот, а не како знак на неуспех.
Советска и кинеска информатика: Контрола без когниција
Исто како што Соединетите Држави и Советскиот Сојуз се натпреваруваа кој прв ќе стигне до Месечината, така — потивко — се натпреваруваа и во градењето „мислечки машини“. Овој натпревар се одвиваше во повеќе домени: ракетна одбрана, надзор, системи за рано предупредување, криптографија и — сè повеќе — во информатиката. Сепак, вештачката интелигенција не беше развивана насекаде на ист начин, ниту со исти цели.
Во Советскиот Сојуз, раната информатика и кибернетиката се развиваа првенствено како алатки за државна администрација, планирање и „ситуациско управување“ (види: Computers in the Soviet Economy, CIA, 1966). Додека математичкото моделирање, теоријата на контрола и системската анализа беа силно поддржани, ВИ во западна смисла — како обид за симулација на човечката когниција — беше гледана со сомнеж, и филозофски и политички. Таа остана главно институционална, вградена во министерства и истражувачки институти, наместо замислена како трансформативна технологија сама по себе. Како што советскиот научник Гермоген Поспелов еднаш забележа, „вештачка интелигенција во буквална смисла … не постои“, иако истражувањата за автоматизација и системи за контрола продолжија.
Траекторијата на Кина првично го следеше советскиот модел. Во 1950-тите и 1960-тите, кинеската информатика се развиваше преку технолошки трансфери и институционално водство од Москва, при што првите компјутери беа градени за државни и воени цели. Со текот на времето, сепак, Кина постепено го изгради сопствениот пат, трансформирајќи ја информатиката од технички инструмент на управување во стратешки столб на националниот развој — процес што многу подоцна ќе кулминира во нејзината ВИ-стратегија водена експлицитно од државата.
Она што произлезе од овој период не беше само технолошка, туку и идеолошка разлика. На Запад, ВИ беше замислена како потрага по општа интелигенција — обид да се реплицира или надмине човечката когниција. Во советскиот и кинескиот свет, информатиката беше користена како средство за контрола: планирање, оптимизација, предвидување и управување со системи. Контрастот не беше меѓу напредок и стагнација, туку меѓу когниција и координација — меѓу симулација на умот и автоматизација на поредокот.
Овие пристапи од времето на Студената војна не влијаеја само врз истражувачките агенди, туку ги обликуваа и институционалните култури, очекувањата и социо-политичките стратегии преку кои се управуваше со технологијата. Во таа смисла, денешната глобална конкуренција околу ВИ не е нова трка, туку продолжение — со нови алатки — на старата поделба околу тоа за што служи интелигенцијата и кому, на крајот, му служи.
Советскиот модел: Развивање машини за целите на државната контрола
Од 1970-тите до 1980-тите, Советската академија на науки одржуваше формални истражувачки програми за вештачка интелигенција, тесно поврзани со кибернетиката и системската анализа. Сепак, овие програми беа дизајнирани многу поинаку од нивните западни пандани. Како што покажува Олесија Кирчик во својата студија „Советската научна програма за ВИ: Ако машинате не може да ‘мисли’, дали може да ‘контролира’?“ (The Soviet Scientific Programme on AI: If a Machine Cannot “Think”, Can It “Control”?), советските истражувачи беа помалку заинтересирани за репликација на човечката когниција отколку за развој на алатки за „ситуациско управување“ — оптимизација и контрола на сложени социјални, економски и технички системи.
СССР разви рани компјутерски машини како сериите МЕСМ и БЕСМ, кои се користеа за пресметки поврзани со одбраната, вселенските програми и ракетната технологија. Тоа укажува на вистинска намера за развој на информатиката, а не само на шпионажата. Во двата случаи, Советите инвестираа значителни ресурси во информатиката и кибернетиката како дел од ривалството во Студената војна, кое вклучуваше и трка во компјутерската технологија. Ова континуирано инвестирање во информатиката како стратешка област е детално анализирано во историската и воено-аналитичката литература, вклучително и во текстот на Quantum Zeitgeist „Раните компјутери во Советскиот Сојуз: Информатичко ривалство во Студената војна“ (The Soviet Union’s Early Computers: A Cold War Rivalry in Computing) и во делото на капетан Брајан Лиз „Компјутерска трка во Студената војна“ (The Cold War Computer Arms Race, USMCU).
Кина првично следеше сличен пат. Почнувајќи од средината на 1950-тите, кинеските научници добиваа документација и техничко водство од Советскиот Сојуз — вклучително и дизајни за машини како M-3, M-20 и BESM — и го развија својот прв електронски компјутер до 1958 година. Оваа рана фаза на кинеската информатика, како што пишува во анализата „Вештачката интелигенција во Кина: Праистории“ (AI in China: Sketchy Prehistories) објавено од Библиотеката на Кинескиот универзитет во Хонг Конг, ги постави темелите за долгорочен, државно раководен пристап кон дигиталната технологија, кој подоцна ќе еволуира во современата кинеска ВИ-стратегија.
И покрај некои тврдења на Запад што ги претставуваат советскиот и кинескиот технолошки развој како обично крадење или имитација, сепак, не се работи за едноставна сторија за копирање, туку за различни, државно раководени научни траектории.
Постоеше клучна разлика меѓу Западот и Истокот. Советскиот пристап значително се разликуваше од западната идеја за „вештачка интелигенција“ како автономно расудување или општа интелигенција. Нагласокот беше, наместо тоа, врз управување со големи системи: кибернетика, планирање, оптимизација и контрола.
Оваа разлика дополнително беше засилена од материјални и институционални ограничувања. Технолошките разлики, недостигот од компоненти, ограничувањата на академската слобода и изолацијата од меѓународните истражувачки мрежи дополнително ги обликуваа советските и кинеските напори, правејќи ги поограничени и поразлични по карактер — не само технички, туку и културно и политички.
Корекција на историските записи: Потценетата улога на Украина
Едно клучна извртување на фактите опстојува во начинот на кој се памети историјата на советската информатика и раната вештачка интелигенција, а тоа е систематското потценување на украинските научници, инженери и истражувачки институции. Премногу често, технолошките пробиви во Кијив и другите украински центри ретроспективно се апсорбираат во нејасната, монолитна претстава за „советската наука“, бришејќи ги нивните географски, институционални и човечки корени. Како што документира Бенџамин Питерс во „Како да вмрежите нација“ (How Not to Network a Nation, MIT Press, 2016), овој процес не бил случаен: советските кибернетски и компјутерски достигнувања намерно биле врамени преку централизирани наративи што ги прикривале нивните локални и национални извори.
Компјутерот МЕСМ, создаден во близина на Кијив, кибернетската школа предводена од Виктор Глушков и интелектуалните темели за големото компјутерско управување со системи — сето тоа произлезе од украински лаборатории и умови што работеа на самата претходница на раната информатика. Ова не беше периферна, туку темелен придонес. Делото на Слава Герoвич „Од говор на вестите до сајбер говор“ (From Newspeak to Cyberspeak, MIT Press, 2002) покажува како кибернетиката во Советскиот Сојуз се развивала преку сложени преговори меѓу идеологијата, јазикот и науката, процес во кој украинските истражувачи играле централна, иако подоцна често избришана улога. Затоа, корекцијата на оваа историска нерамнотежа не е чин на национално ребрендирање, туку на интелектуална чесност.
Додека светот повторно ги преиспитува наследствата на Студената војна и додека Украина денес се бори за својот суверенитет, идентитет и место во историјата, неопходно е да се врати меморијата заедно со територијата. Приказната за вештачката интелигенција, како и приказната за информатиката воопшто, не може вистинито да се раскаже без признавање на Кијив како една од нејзините најрани и најважни точки на потекло на информатиката и вештачката интелигенција.
Историски примери на советската и кинеската информатика и развој на вештачката интелигенција
Во Советскиот Сојуз и Кина, информатиката и раната вештачка интелигенција не се појавија како независни научни полиња, туку како компоненти на пошироки државни проекти насочени кон администрација, планирање, одбрана и социјално управување и контрола.
- МЕСМ (Советски Сојуз, околу 1950)
Историјата на информатиката во Советскиот Сојуз започнува со Сергеј Александрович Лебедев и неговиот тим во Кијив, кои го создадоа МЕСМ — Малата електронска сметачка машина (украински: MEOM, Мала Електронна Обчислювальна Машина). МЕСМ стапи во функција во 1950 година и често се наведува како првиот универзален електронски дигитален компјутер во СССР. Тој го означи раниот влез на Советскиот Сојуз во областа на информатиката во контекст на Студената војна, покажувајќи како компјутерската технологија беше врзана за одбранбени, научни и индустриски амбиции. Овој проект е и доказ дека Советскиот Сојуз навистина градел темелна компјутерска инфраструктура, спротивно на тврдењата дека само „крадел технологија“.
- ОГАС (Советски Сојуз, 1962–1970-ти)
ОГАС — Национален автоматизиран систем за евиденција и обработка на информации (руски: Общегосударственная автоматизированная система учёта и обработки информации) е мошне илустративен пример за тоа како тоталитарната идеологија била пресудна во дефинирањето на развојните насоки во оваа област. Режимот на СССР го замислувал ОГАС како голема кибернетска инфраструктура, национална информативна мрежа за контрола на кибернетската економија на земјата, започната во 1962 година, но без доволно средства и без целосна имплементација.
- Советската програма за ВИ (1970-ти–1980-ти)
Во рамките на Советската академија на науки се појави формална „ВИ-програма“ насочена кон „ситуациско управување со големи сложени системи“, а не кон западниот модел на „мислечки машини“. Тоа покажува и дека во СССР постоеле „вистински програми“, но и дека постоела идеолошка и контекстуална разлика во однос на западните концепти за ВИ — контрола наспроти когниција.
Поглавјето „Вештачката интелигенција со национален лик: Американските и Советските културни метафори на мислата“ од Герoвич (Artificial Intelligence with a National Face: American and Soviet Cultural Metaphors for Thought, Rodopi, 2011) нуди директен и длабински увид во културните и идеолошките разлики што го обликуваа истражувањето во доменот на вештачката интелигенција за време на Студената војна.
Улогата на кибернетиката во СССР била „возило на технократскиот солуционизам“, при што нејзиното усвојување за време на Научно-техничката револуција (Научно-техническая революция) во ерата на Леонид Брежњев служело за „зачувување на политичко-економската доминација на Комунистичката партија преку технички поправки наместо преку структурни реформи“, пишува Кенет Буи во своето дело Кибернетски според формата, конзервативни според содржината: Технократијата и техно-солуционизмот во Советскиот Сојуз (Cybernetic in Form, Conservative in Content: Technocracy and Techno-Solutionism in the Soviet Union, Stanford University, 2025).
- Информатиката и ВИ во Кина (1950-ти–1980-ти)
Во 1958 година, Институтот за компјутерска технологија (ICT) при Кинеската академија на науки го изгради првиот кинески електронски компјутер — Модел 103, базиран на советска документација за машините од сериите M-3, M-20 и БЕСМ. Сепак, истражувањето во областа на вештачката интелигенција — вклучувајќи интелигентна симулација, интелигентни компјутерски системи, роботика и обработка на информации — започна дури во доцните 1970-ти и 1980-ти, поддржани од обновената државна поддршка по години стагнација.
Во однос на ВИ-истражувањето, Кина помина низ она што е опишано како „тивка фаза“ (1950-ти–1970-ти). Во овој период, кинеските институции одржуваа критички или негативен став кон ВИ, веројатно под влијание на советскиот скептицизам кон кибернетиката во раните децении на Студената војна. Како што забележува кинескиот научник Лонгџун Џоу во „Историски преглед на вештачката интелигенција во Кина“ (A Historical Overview of Artificial Intelligence in China), ВИ често била отфрлена како форма на „псевдонаука“ или „ревизионизам“, што значително го ограничило истражувањето во оваа сфера.
Сепак, ВИ-истражувањето не било целосно задушено. Неколку спорадични проекти се појавиле во овој период, поставувајќи скромни темели за подоцнежниот развој. Од доцните 1980-ти наваму, кинеското ВИ-истражување драматично се забрзува, влегувајќи во она што Џоу го нарекува „развојна фаза“ (2000-ти–2010-ти). Следните децении (2010-ти до денес) се познати како „фаза на процут“, кога ВИ-истражувањето се прошири со извонредна брзина и силна државна поддршка.
Иако раниот напредок на Кина во голема мера се потпираше на увезени советски модели и експертиза, таа постепено разви сопствена траекторија — карактеризирана со цврсти институционални рамки, стратешки државни инвестиции и визија за ВИ често усогласена со државната контрола, одбраната и управувањето со големи системи, одразувајќи одредени карактеристики на советскиот/рускиот модел.
Вештачката интелигенција никогаш не била неутрална
Сега веќе е јасно дека вештачката интелигенција никогаш не била неутрален или чисто технички проект. Од своите најрани облици, таа била обликувана од политички системи, институционални приоритети и спротивставени визии за поредокот и слободата — не само од она што било научно можно, туку и од она што било политички пожелно.
Затоа, она што денес го нарекуваме „ВИ-трка“ (AI race) не е ненадеен феномен на 21 век, туку продолжение на многу постара борба околу тоа како знаењето се организира, кој го контролира и за кои цели се користи. Спротивставените модели на интелигенцијата ги одразуваат спротивставените модели на општество: отвореност наспроти контрола, автономија наспроти координација, способност на човекот да носи одлуки наспроти системското управување.
Во таа смисла, идеолошката бездна на Студената војна никогаш не исчезнала — таа само се дигитализирала