ЕПП беше единствена голема политичка партија што стекна популарност – сите останати ја загубија поддршката во споредба со претходните избори во 2019. Веројатно е дека наклонот надесно ќе има влијание врз некои области на политиката
Рикард Јазваик
И покрај сите наслови за напливот на популистичката десница, главниот резултат од изборите за Европскиот парламент (ЕП) е тоа што трите најголеми политички групи остануваат непроменети.
Откако граѓаните на Европската унија (ЕУ) излегоа да гласаат во 27-те земји-членки на ЕУ на изборите од 6 до 9 јуни, централнодесничарската Европска народна партија (ЕПП) беше прва – како и на сите европски парламентарни избори од 1999 година – со проектирани 184 пратеници во 720-члениот дом.
Врз основа на прелиминарните резултати, Прогресивниот сојуз на социјалистите и демократите се најде на второто место со проектирани 139 членови на Европскиот парламент. Либералите се најдоа на третото место со проектирани 80 европратеници.
Заедно, тие три водечки партии имаат околу 403 европратеници, што е помалку од 417 пратеници во парламентот со 705 места. (Парламентот добива уште 15 места на овие избори, кои се одржуваат на секои пет години, распределувајќи некои, но не сите места кои беа испразнети кога Обединетото Кралство излезе од Брегзит во 2020 година.)
ЕПП всушност беше единствената голема политичка партија која стекна популарност – сите останати ја загубија поддршката во споредба со претходните избори во 2019 година. Значи, центарот останува – стабилен.
Популистичката десница добива, но дали е победник?
Популистичката десница секако постигна придобивки. Групата Европски конзервативци и реформисти (ЕЦР) – дом на браќата на Џорџија Мелони од Италија, полската партија Право и правда (ПиС), Шведските демократи и шпанската партија Вокс — добија 73 места места досега.
И десничарската политичка партија Идентитет и демократија (ИД) на Марин Ле Пен и австриската Слободна Партија (ФПО), исто така би „пораснале“ ако не беше фактот што ја исфрлија Алтернатива за Германија (АФД) неколку недели претходно, откако водечки член на германската крајнодесничарска партија ја минимизираше улогата на СС за време на нацистичкиот период.
Во некои земји-членки, популистите поминаа особено добро. Партијата Национален собир на Ле Пен триумфираше во Франција, завршувајќи со над 15 процентни поени пред коалицијата на центристички/либерални партии на францускиот претседател Емануел Макрон.
ФПО беше на врвот и на анкетите во Австрија. Сепак, тука е работата: комбинирани, групата Европски конзервативци и реформисти и Идентитет и демократија ќе имаат околу 130 парламентарци, што е бројка околу онаа што ја имаа во 2019 година. Секогаш постои можност двете групи да се спојат, формирајќи популистичка десна супер-група која потенцијално би била втора најголема во парламентот. Во таа насока, со години се зборуваше и зад сцената и отворено, но досега ништо не излезе од тоа.
Како што се гледа со исфрлањето на АФД од групата ИД, соработката не е секогаш лесна. Партиите што ја сочинуваат популистичката десница секако се согласуваат дека Брисел има преголема моќ, но тука завршуваат сличностите.
Големото непознато
„Вајлд-картата“ е блиску до 100 независни пратеници во новиот Европски парламент кои не припаѓаат на политичка партија – барем сè уште. Всушност, во однос на добивката од изборите, најголем пораст забележаа „неврзаните“ европратеници, кои добија плус 36 места, за да заземат 98 места.
Многу од овие независни членови би сакале да се приклучат на партија бидејќи тоа значително го зголемува нивното влијание.
Прашањето тогаш е кои партии, ако има такви, се подготвени да го намалат бројот на некои од независните – или дали од нив може да се формира нова партија. (Потребни се минимум 23 европратеници од најмалку седум земји на ЕУ за да се формира официјална парламентарна група во Европскиот парламент.)
Членовите имаат рок до 16 јули да преговараат за составот на политичките партии, кога новиот Европски парламент ќе се состане на инаугуративна законодавна сесија во Стразбур.
Надвор од Брисел
Емануел Макрон не помина добра ноќ. Успехот на Ле Пен веќе го натера да повика на предвремени парламентарни избори, а првиот круг се очекува да се одржи до крајот на јуни. Резултатот беше срам за францускиот претседател, бидејќи екстремната десница победи во секој регион во земјата.
Сепак, постојат некои олеснителни фактори. Прво, ова не е изненадување. Анкетите со месеци предвидуваа таков резултат. Не е невообичаено што изборите за Европскиот парламент, на кои има помал одѕив од националните избори, се користат за казнување на оние што се на власт. Макрон е на власт од 2017 година, па извесен замор е разбирлив.
Под притисок е и германскиот канцелар Олаф Шолц. Главната опозициска партија, Христијанско-демократската унија на Германија/Христијанско-социјалната унија во Баварија, доби 31 отсто од гласовите, двојно повеќе од Социјалдемократската партија на Германија (СПД) на Шолц. Додека се пребројуваа гласовите, партијата на Шолц се бореше со АФД за второто место.
Какво влијание ќе има новиот парламент?
Веројатно е дека наклонот надесно ќе има влијание врз некои области на политиката што ќе се води. На пример, Европскиот парламент може да стане помалку амбициозен за прашањата за животната средина и построг за прашањата за миграцијата.
Вреди да се има на ум дека Европскиот парламент се разликува од националните парламенти по тоа што европратениците самите не предлагаат закони. Во ЕУ, извршната власт, Европската комисија, има право на иницијатива што почнува со првично подготвување на потенцијален нов закон. Европскиот совет, кој се состои од шефови на држави или влади на ЕУ, исто така е вклучен во измена на предложените закони.
Во однос на законодавството, Европскиот парламент е најслабата од овие три институции, ретко добива многу од тоа што го сака. Пазарењето околу законите меѓу Парламентот, Комисијата и Советот во таканаречените тријалози може да потрае со месеци, па дури и години пред нешто да биде навистина договорено и да стане закон.
Во надворешната политика, не се очекува дека новоизбраниот Европски парламент ќе промени многу. Поддршката за Украина и натамошното проширување на ЕУ сепак ќе бидат мнозинските позиции. И додека можеби има европратеници кои имаат про-Кремљ позиции, тие поверојатно е да го користат парламентот како платформа за папагалски точки за разговор во Кремљ, наместо да вршат значајна законодавна работа.
Освен тоа, Европскиот парламент не ја диктира надворешната политика на ЕУ. Ова е ексклузивен домен на земјите-членки на ЕУ. Така, додека европратениците разгледуваат и пишуваат многу извештаи и резолуции за надворешна политика, сите тие се необврзувачки.
Што се случува сега?
Еден внимателен победник е претседателката на Европската комисија, Урсула фон дер Лајен. Како главен кандидат за водечката партија во ЕПП, сега се очекува таа да добие уште пет години на чело на извршната власт на ЕУ.
И покрај тоа, на фон дер Лајен сè уште и требаат лидерите на 27-те земји-членки на ЕУ и просто мнозинство во Европскиот парламент за да ја обезбеди нејзината номинација. Лидерите на земјите-членки ќе се соберат во Брисел на 17 јуни на првична дискусија за трите главни работни места во ЕУ: претседател на Европската комисија, претседател на Европскиот совет и шеф за надворешна политика на ЕУ. Тие потоа повторно ќе се сретнат во Брисел на 27-28 јуни за да ги финализираат кандидатите. Линк