Историјата, поточно спорот во врска со „историската вистина“ повторно е главна тема во односите меѓу Македонија и Бугарија. Ако пред повеќе од триесет години тоа го правеа во марксистички контекст, сега го прават во европски.
Додека се разменуваат обвинувања и клевети, последните истражувања во Македонија и во Бугарија покажуваат дека едвај 1% од Македонците ги сметаат Бугарите за пријателски народ, а 80% од Бугарите посакуваат бугарската влада да стави вето на почетокот на преговорите за членство на Македонија во ЕУ. Секому кому му е позната македонско-бугарската историја, ќе препознае нешто слично во сопственото општество. Секој има свој историски непријател кој е секогаш тука да „помогне“ кога треба да се заборави на реалните проблеми.
Што треба да направиме за нештата да се променат, особено кога нема поддршка од државните институции? Постојат голем број иницијативи од историчари и од сите оние кои на еден или на друг начин се занимаваат со минатото – научни проекти, дебати, декларации, медиумски настапи, комисии за учебници по историја и слично. Сите тие активности даваат одреден резултат, можеби не оној очекуваниот, но ја подигаат свеста во општествата за различните перспективи и за деполитизација на минатото, но и за нивна демократизација. Она што го нема доволно е соработка, солидарност меѓу интелектуалците, активистите, политичарите и сите оние што се спротивставуваат на политизацијата на историјата и на нејзината злоупотреба за политички и националистички цели. За жал, многу е тешко да мобилизирате македонски историчари, интелектуалци и активисти, на пример, во Босна и Херцеговина. Да не зборувам за воените злосторства и за прашањето околу наследството од војните и настанатите со распадот на Социјалистичка Југославија. За Македонците тоа е проблем што ги засега Бошњаците, Хрватите и Србите, но не и Македонците. Верувам дека ниту во Босна и Херцеговина во моментов не ги познаваат проблемите со кои се соочува македонското општество, освен можеби на ниво на површно известување од страна на медиумите, ако воопшто известуваат. Тоа е резултат на општата состојба во нашите државички и зборува за отсуството на емпатија и на солидарност, на меѓусебна поддршка на либералните и демократските кругови.
Да се вратам на македонско-бугарскиот проблем. Во изминативе два месеци ова прашање стана прашање на политичка егзистенција, есенцијално прашање кое полека преминува од ниво на конфликт меѓу елитите во конфликт меѓу два народа. Политичките аналитичари сметаат дека моменталната ситуација ја доведува во прашање и ЕУ перспективата на Балканот. Притоа, единствените реакции и апели дојдоа од историчари од Бугарија и од неколкумина од Македонија. Покрај нив се јавија уште два, три експерти, но од Германија и од Австрија. Паѓа в очи молкот на многу историчари, интелектуалци, организации што се занимаваат со овие прашања не само во Македонија и во Бугарија, туку и во други земји на Балканот и во Европа. Речиси е исто кога се негира геноцидот во Сребреница, а бројни интелектуалци во Македонија само констатира во своите канцеларии и кафулиња дека тоа не е добро. Имено, улогата на интелектуалецот не е само да ја ограничи својата работа на пишување новински текстови и да ги комуницира своите идеи со неколку истомисленици. Во недостиг на поддршка од државните институции, неопходна е поголема и посолидарна активност, посилен глас на сите оние што ги застапуваат идеите за демократија и за помирување, а се спротивставуваат на злоупотребата на минатото за политички и за националистички цели.
Петар Тодоров е историчар при Институтот за национална историја во Скопје. Од 2018 година е член на Заедничката комисија за историски и образовни прашања меѓу Северна Македонија и Бугарија.
Текстот е преземен од опкружување – платформа отворена и достапна за сите оние од регионот таканаречен Западен Балкан, чии гласови заслужуваат внимание и кои сакаат со своите текстови, видео записи и други формати да го изнесат својот критички поглед, да понудат нови идеи и видувања за сите случувања во соседството.