Речиси 30 години по падот на Берлинскиот ѕид и насилниот распад на Југославија, нашите две земји беа поделени околу „спорот за името“, кој ги опструираше односите меѓу нашите народи и ја ослабе регионалната стабилност и европската перспектива на Западниот Балкан.
Алексис Ципрас и Зоран Заев
Преспанскиот договор докажа дека дури и кога товарот на историјата е тежок, таму каде што има волја, има и начин. Преспа – некогашниот регион распарчен од најжестоката граѓанска војна во Европа за време на Студената војна, која принуди илјадници да ги напуштат своите домови како бегалци пред 75 години – денес стои како симбол на мирот наместо конфликтот, на надежта наместо болката, стои во текстот.
Европскиот совет во Солун од 2003 година за прв пат ја потврди европската перспектива на регионот. Сепак, до 2014 година моментумот беше изгубен и процесот на проширување беше официјално „замрзнат“ пет години.
Влијанието и улогата на ЕУ во регионот еродираа, од корист на државните и недржавните актери со опасни агенди.
Во овој политички вакуум, земјите од регионот мораа да се справат со најсериозната бегалска криза од Втората светска војна, со над 1,1 милион луѓе кои ја минуваа балканската рута, додека се соочуваат една по друга политичка криза.
Кога се сретнавме за прв пат во Давос, во јануари 2018 година, договоривме неколку фундаментални точки: Оваа ситуација не може да продолжи. Нашите народи и регионот заслужуваа подобро отколку да потонат подлабоко во маѓепсан круг на нестабилност и национализам. Нашата цел нема да биде да се преправаме дека преговараме, да не успееме и потоа да се обидеме да победиме во играта за обвинување, како што видовме дека прават другите.
Решивме дека нашите преговарачи нема да ја напуштат просторијата додека не најдеме заемно прифатливо решение, без разлика на политичкиот трошок што треба да го платиме сами.
Врз оваа основа, ги задолживме нашите министри за надворешни работи, Никос Коѕијас и Никола Димитров, да почнат преговори. Очекувано, се соочивме со силна реакција предводена од конзервативните опозициски партии – актуелниот премиер на Грција Киријакос Мицотакис и победникот на неодамнешните избори во Северна Македонија, Христијан Мицкоски.
И покрај тоа, постигнавме договор заснован на взаемно почитување на нашите национални позиции, ги поставивме основите за градење стратешки односи меѓу нашите две земји и бевме поздравени во Европа и пошироко, како најважна и најуспешна дипломатска иницијатива за мир во последните години.
Договорот даде нов моментум на европската перспектива на Западен Балкан, ја врати улогата на ЕУ во регионот и ја истакна важноста на трансатлантската соработка во промовирањето на мирот и стабилноста.
Тој, исто така, ја нагласи клучната улога што ОН може да ја имаат во решавањето на конфликтите, особено откако Договорот беше официјално признаен од сите членки на Советот за безбедност на ОН.
Што е најважно, докажа дека дури и кога товарот на историјата е тежок, таму каде што има волја, има и начин. Преспа – некогашниот регион распарчен од најжестоката граѓанска војна во Европа за време на Студената војна, која принуди илјадници да ги напуштат своите домови како бегалци пред 75 години – денес стои како симбол на мирот наместо конфликтот, на надежта наместо болката.
Сепак, во изминатите шест години не се забележани случувањата на кои се надевавме. Европскиот пристапен процес на Северна Македонија беше блокиран, прво од Франција, а во последните неколку години од Бугарија.
Тензиите во Косово се зголемуваат додека преговорите на Брисел со Белград остануваат во стагнација, а реториката во Босна и Херцеговина станува сѐ поагресивна.
Импулсот за проширување во Западен Балкан е изложен на висок ризик и се чини дека не добива на сила, дури и со одлуката да се отворат пристапните преговори со Украина и Молдавија и да се признае Босна и Херцеговина како земја кандидат.
Сѐ повеќе млади луѓе мигрираат, разочарани од нивните раководства и од неспособноста или неподготвеноста на ЕУ да го исполни ветувањето.
Во период на зголемени глобални антагонизми, регионална нестабилност и конфликти, Европа мора да го преземе водството како сила која проактивно ги поддржува мирот и стабилноста врз основа на меѓународното право, секаде каде што се загрозени. Сепак, таа може да се етаблира како силна меѓународна дипломатска сила само ако е доверлива прво во сопственото соседство.
По неодамнешните избори во Северна Македонија, новото раководство даде провокативни изјави, кршејќи го писмото и духот на Преспа.
ЕУ и меѓународната заедница мора јасно да стават до знаење дека почитувањето на Договорот е единствениот пат за понатамошна демократска интеграција, до европскиот пристап и претпристапната поддршка.
Неговото кршење дополнително ќе го дестабилизира регионот и ќе доведе до егзистенцијален предизвик не само за европската иднина на Северна Македонија, туку и за нејзината иднина во целина.
Во исто време, ако овој услов е целосно испочитуван, ЕУ мора да биде подготвена да го остави зад себе секој „пристап како вообичаено“ што го видовме во изминатите шест години и да прифати проактивен, етапиран пристап кон проширувањето, како предложено од многу европски претставници и експерти.
На сите земји во регионот мора да им биде јасно дека мирното решавање на разликите има придобивки за луѓето на Балканот и нивното раководство. Дека жртвите се наградуваат, а не цинично занемарени.
Како што екстремната десница добива сила, демократските, умерените – и особено прогресивните – лидери мора да соработуваат и да ги удвојат своите напори за да се спротивстават на национализмот и националното повлекување.
Нагласувањето на придобивките од европското единство нема да биде доволно.
Единствениот начин да се застане цврсто на европските вредности во денешниот свет е да се биде проактивен во донесувањето на одлуките за кои сите знаеме дека се неопходни и покрај нивната политичка цена. Одлуката за издавање заеднички долг со цел да се финансира следната генерација на ЕУ, е одличен пример за вакво размислување.
Во овој дух, на 17-18 јуни 2024 година, точно шест години по потпишувањето на Договорот, нашите институти ќе започнат меѓународна конференција за „Мир и одржлив раст“ во Атина, на која ќе бидат домаќини истакнати владини лидери и претставници од целиот демократски политички план. спектар и експерти од целиот свет.
Нашата цел ќе биде да го поддржиме спроведувањето на Договорот од Преспа и да ја истакнеме одговорноста на ЕУ и меѓународната заедница во овој поглед.
Што е најважно, имаме за цел да отвориме искрен и прогресивен дијалог за иднината на Европа и регионот – дискусија која денес е понеопходна од кога било, со оглед на подемот на екстремната десница, национализмот и регионалната нестабилност.