Речиси секое семејство во Словенија во својот дом има во просек три канти за ѓубре. Една во која го собира пластичниот отпад, друга за металот и стаклото и трета за органскиот отпад. Во Велика Британија домаќинставата го селектираат отпадот во седум биоразградливи ќеси со различна боја – посебна за секој вид на отпад. Во Македонија, за жал отпадот најчесто го фрламе во пластични неразградливи ќеси, неселектиран и во еден контејнер наменет за секаков вид.
Просечното ниво на селектирана пластика во европските земји е околу 50 проценти, а кај нас нема прецизни бројки, но предвидувањата се дека таа бројка е едноцифрена. Неформалните собирачи собираат околу 80 проценти од отпадот кој се рециклира. Мегу 3.000 и 5000 граѓани, во просек, се занимаваат секојдневно со неформално собирање отпад од пакување, најчесто пластика, но и хартија, метал и ретко стакло. Во Македонија на годишно ниво се создаваат околу 50 килограми отпад од пакување по жител или 115.000 тони. Од нив најчесто се рециклира одреден вид пластика, додека најголем дел од собраниот отпад од пакување, пластика, хартија и стакло се преработува надвор од државата.
Отпадот од пакување има висока економска вредност, а во вкупните количини комунален отпад е застапен меѓу 15 и 22 процента, но кај нас сеуште не се препознава како сериозен економски ресурс.
Ана Каранфилова Мазневска, раководител на секторот за управување со отпад во Министерството за животна средина вели дека сепак го препознаваат отпадот како ресурс, но за жал недостигаат системски решенија.
„Не би рекла дека не се препознава, но немаме сеуште системско решение. За жал отпадот сеуште не се собира соодветно на целата територија на земјата, а потоа нема ниту доволно капацитети за селектрирање на отпадот. Потребно е силна кампања за подигнување на светса кај граќаните за да почната да селектрираат отпад. Само со 100% собирање на отпадот и со селекција на истиот може да се извлечат корисни материјали кои ќе одат на преработка или рециклирање.“- вели Каранфилова Мазневска.
Ниското ниво на еколошка свест на граѓаните, недостатокот на системски решенија придонесуваат рециклирањето да биде на нивото на кое е денес. Поставувањето вендинг машини, каде што за одреден финансиски бенефит се собира амбалажен отпад одамна се дел од градовите во ЕУ. Од неодамна и во Скопје се поставија неколку вакви вендинг машини во централното градско подрачје, со најава дека ќе има и во другите населби. Со депонирањето на отпад од пакување во овие машини граѓаните добиваат одредени бенефиции, попусти или економски придобивки.
За Ико Брдаровски од Пакомак, една од водечките компании кај нас која се занимава со рециклирање и преработка на отпад овие машини се еден од начините да се подигне јавната свест за рециклирањето.
„Вториот начин на стимулација е доста непопуларен, но кога тогаш ќе треба да се применува, а тоа е казната за оние што не селектираат. Тоа во ЕУ земјите многу добро функционира. Едукација на населението, решавање на проблемот со неформалните соборачи на отпад односно нивно формалиирање и ставање под контрола. Таа популација покрај тоа што собираат одредена количина на пластични шишиња редовно ги уништуваат контејнерите за селекција на пластика што го оневозможува останатото население да го селектира отпадот. Потоа, отпадот од пакување се меша со останатиот отпад, а неформалните собирачи пак од измешаниот отпад не ги собираат идеално сите шишиња и тие несобраните
завршуваат на депонија.“- констатира Брдаровски.
Според податоците на Државниот завод за статистика, вкупното количество на собран комунален отпад во Република Северна Македонија во 2019 година изнесува 632 484 тони. Според видовите отпад, најголемо количество на собран отпад е измешаниот комунален отпад – 542 664 тони или 85.8 %, а најмало количество отпадот од гума – 778 тони или 0.1 % од вкупното количество собран комунален отпад. И додека одредени европски земји го намалуваат количевството на генериран комунален отпад, а го зголемуваат количевството на рециклиран отпад, кај нас податоците велат дека годишното количество на создаден комунален отпад по жител во 2019 година изнесува 456 кг по жител, што е за 10.7 % повеќе од истото количество во 2018 година.
Во меѓувреме, земјите членки на ЕУ до 2021 во целост ќе ја забранат употребата на пластики за една употреба. И кај нас вакви одлуки се најавуваат, но за блиска иднина. Ќе се предвиди со новите закони, но примената на овие одредби е планирана за после 2025 година, зошто е потребно време да се даде на индустријата да се прилагоди на пазарот – вели
Каранфилова Мазневска.
Според Еуростат, во изминатите години една земја се издвојува високо и над европскиот просек по стапката на рециклирање пластика, Литванија, а позади неа се Кипар, Словенија, Чешка, Словачка, Холандија, Шведска… Споредено со 2005 година, за 18, 4 проценти е зголемена просечната стапка на рециклирање пластика во ЕУ.
„Ако сакаме да се приближиме до овој просек и да придонесеме кон почиста животна средина, но и да почнеме реално да го вреднуваме отпадот како економски ресурс неопходни се нови законски решенија, но и нивно доследно спроведување. Во следниве 2-3 месеци конечно да се изгласа новиот закон за управување со отпад од пакување бидејки истиот нема никакви суштински промени во последниве 10 години од неговото донесување. Потоа очекуваме негова доследна имплементација како и тоа најмногу од надлежните органи и инспекции. Ако ова се имплементира ќе имаме значителни промени во односот на рециклирањето кај нас“ – заклучува Брдаровски.
Јордан Дуков
-Текстот е изработен во рамки на проектот „ЕНВ.нет го факторизира портфолиото за животната средина на Западен Балкан и Турција во агендата на политиките на ЕУ“, финансиски поддржан од страна на Европската унија. Содржината на текстот е единствена одговорност на авторот и на никаков начин не може да се смета дека ги одразува гледиштата на Европската Унија