Сите знаеја дека тоа ќе биде тесен резултатот, но никој не го очекуваше ова. Гласачите за Останување, се плашеа од губење, но на крајот дека не требаа. Гласачите за Напуштање, т.н. “Brexiteers”, можеа да се надеваат дека ќе победат, но воопшто не очекуваа дека тоа ќе се случи.
Ако сите ние знаевме дека гласањето било толку тесно, тогаш зошто шок? Мислам дека затоа што последиците беа многу големи, така финални, толку ризични, така историски, па не можевме сосема да се натераме да веруваме дека ние всушност, ќе го направиме тоа. Наместо во тишината на кабината гласачкото место Британците да насочат во побезбедни води – но, не го сторивме тоа.
Тој шок можеби го објаснува еден од повеќе надреалните светла на опфатот на постизборното покривање – различни гласачи за Заминување признаваат на ТВ и социјалните мрежи дека тие не се всушност не сакале Британија да ја напушти ЕУ и (бизарно) не верувале дека нивниот глас ќе се брои!
Обидувајќи се да се разберам вакво искрено идиотски однесување, јас верувам дека таквите гласачи всушност сакале да направат глас на протест – не само во Европа, туку за сè. Гласовите за протест не се очекува да се бројат – тие се крик на гнев, кој само се исфрла надвор. Не овој пат и сега тие се заглавени засекогаш со последиците од таа лутина. Сигурен сум дека еден сегмент на гласачите за Заминување сега се прашуваат што тие направиле. И треба да се запрашаат.
Го потенцирам тоа гласање за протестирање поради тоа што е од централно значење за разбирање зошто и што се случи. Да, ова гласање беше за Европа, но во никој случај не само во Европа. Гласачите за “Напуштање” се гледаат себеси како го добиле валканиот крај на стапот за премногу долго, дека се губитници во глобализацијата, за промена која тие не можат да разберат, не ја сакаат и не можат да ја контролираат. Истите мотиви, лутина и разочарување што водат кон поддршка за Доналд Трамп во САД и разни популистички партии во Европа беа силни елементи на дебатата Brexit. Во крајна линија е дека ова е анти-естаблишмент гласање.
Но, ЕУ се гледа како дел од тој естаблишмент. Освен дека односите меѓу Велика Британија и Европа секогаш биле секогаш амбивалентни, во однос на ЕУ, млаки во најдобар случај. Тоа не е значи дека Британците не ја сакаат Европа или Европејците- тоа е само дека најчесто ние емотивно не се идентификуваме како Европејци.
Историски го гледаме Континентот како нешто што понекогаш треба да го внесеме (обично носење пиштоли) не како нешто што навистина сме дел. Британскиот поглед на светот е мешавина на изолираност, затоа што сме Остров, со вистински интернационалистички инстинкт на светска поморска тргувачка империја. Ние сме и изолирани и глобални и Европа е еден вид на празнина во средината. Ние се идентификуваме многу повеќе со Австралија отколку со Австрија.
Така, оние кои беа за Брегзит, поттикнати со децениско анти-ЕУ расположение, беа далеку поемотивни од оние за Останување. Оние за Напуштање на ЕУ навистина сакаа да се замине, а на оние за Останување во ЕУ им недостигаше сличен ентузијазам – тоа значи процентот на оние кои беа за Брегзит и кои излегоа на гласање е многу поголем од оние кои беа млаки Останувачи.
Ниту пак ЕУ не помогна. Тоа е бирократска, арогантна и непотребно нападна. Најлошо од сè е што постои во центарот на нејзината администрација група на неизбрани кои се чувствуваат како тие да имаат право да се создаде постојано поблиска унија – Обединети држави на Европа – без оглед како националните држави се чувствуваат.
Таква можност поттикна протести и нови партии во многу земји, Франција, Холандија, Данска, Шведска итн., , но никаде таква замисла не е омразена повеќе отколку во Велика Британија. Кога стана збор за Останување во ЕУ не беше лесно и ако бирократите го придвижат брзо гласањето за Брегзит, може да се запали оган во други земји, кој ќе биде тешко да се изгаси.
Значи, ако кампањата Brexit беше управувана со страст и кампањата за Останување во ЕУ беше управувана со аргументи, тогаш клучната тема е онаа што разбудила високи емоции – а тоа е имиграцијата. На многу начини дебатата беше борба помеѓу двете клучни теми, економијата и имиграцијата. Економијата се смета за најсилна карта за оние кои се за Останување во ЕУ, а имиграцијата на оние кои се за Напуштање. На крајот, оние за Останување веројатно победија на економскиот случај, но тоа не успеа да биде одлучувачко прашање.
Наместо тоа, заедно со имиграцијата, имаше емоционални прашања, како што се дебати околу суверенитетот и “преземање на контрола назад”, кои доминираа. Како што кампањата напредуваше, стана уште полошо и полошо со се повеќе и повеќе лаги и претерувања – вистинитоста, фактите и разумните аргументи дефинитивно беа губитници тука.
Сега е во тек период на анализа за тоа како тоа се случи. Она што е јасно е дека Велика Британија сега е длабоко поделена земја. 51,9% за Напуштање на ЕУ наспроти 48,1% да Остане значи дека речиси половина од земјата е против она што ќе биде најдлабоките, најзастапените, најдраматичните и трајни промени во половина век.
Подоцна, се појавија други поделби.
Три четвртини на гласачите од под 25 години гласаа за Останување, додека две третини на пензионери гласаа да Замине, и големиот одзив на постарите покажа дека нивните гласови беа одлучувачки. Тоа значи дека на младите им се наметнати децении на промени што не ги сакаат- од луѓе кои никогаш нема да доживеат да ги видат. Не е чудо што еден твитерџија горко се пошегува: “Јас никогаш повторно нема да се откажам од моето место во возот за еден стар човек.”
Уште еден референдум во Шкотска, исто така, изгледа сигурен. На последните избори за независноста на Шкотска во голем дел поразот се случи заради предупредувањето дека Шкотите ќе бидат блокирани за влез во ЕУ, ако тие гласаат за излез од Британија. Велика Британија сега ќе ја напушти ЕУ, но 62% од Шкотите гласаа да остане, па ќе биде невозможно да се спротивстават на уште едно шкотско гласање за независност, со многу поголема шанса Шкотска да гласа за напуштање на Велика Британија. Иронично е тоа што еден од слоганите на Brexit беше “Велика Британија да биде голема”, но раните последици се дека е многу веројатно дека Велика Британија ќе биде помала.
Коментаторите исто така истакнаа дека најголемото гласање за Заминување од ЕУ беше меѓу оние кои најмногу страдаат од стагнација на платите, губење на безбедност на работното место, од падот на традиционалните индустрии – со други зборови падот и глобализацијата од 2008 година. Колку ова е вина на ЕУ е дискутабилно, или повеќе доаѓаме до точка на прашање- како напуштањето на ЕУ ќе помогне во сево ова, но цената е платена, како и да е.
Освен тоа, постоеше некакво чувство дека ЕУ некако ја носи Британија назад, дека како што слоганот вели- ” се уназадува нашата земја”- Британија може да ја врати својата изгубена поранешна слава. Таквите носталгични фантазии се осудени да бидат разочарани. Тоа би значело да се биде слеп за она колку добро и одеше на Британија откако се приклучи кон ЕУ и, исто така, да се заборави дека старите добри времиња не биле толку добри. Всушност, неколку децении пред Британија да гласаше да се приклучи на заедничкиот пазар во 1975 година, беа години на постојан пад.
Но, она што е направено е направено. Што сега? Она што е сигурно е дека никој не е подготвен за Брегзит, бидејќи никој не го очекуваше. Премиерот Камерон се повлекува и кој ќе ја води преговори за излез е непознато. Дали произведувачите на автомобили во Велика Британија, авиосообраќајот и други меѓународни фирми ќе ги пренесат идните инвестиции на континентот отколку во Велика Британија; дали нашиот услужен сектор ќе биде во можност да работи слободно надвор од ЕУ; каков вид на трговски односи ќе имаме со ЕУ. Никој не знае.
Ниту, пак, некој знае колку долго и колку лесно Британија ќе се извлече од ЕУ. Еден од конзистентните и љубопитни аргументи на оние кои беа за Брегзит е дека ЕУ ќе преземе интелектуален, прагматичен, кооперативен став на претстојниот развод. Сметам дека ова е тешко да се поверува. Тоа е чудно за мене дека една група на луѓе кои имаат поминато месеци на пукање на емоции и критикување на ЕУ на често екстремен начин, треба да очекуваат ЕУ да не одговори на ист начин. Ниту ЕУ може да си дозволи да помине ова напуштање лесно, поради страв од поттикнување на другите.
Ова исто така потцртува дека последиците од британската одлука се далеку повеќе распространети отколку само во Велика Британија. ЕУ, исто така, ќе страда од губење на британското влијание и економска моќ. Британија постапи како сопирачка за голем дел од централниот систем на тенденции на еврократите, ги блокираше напорите за непотребна европска армија; обезбеди санкциите да стапат на сила против Русија, како одговор на инвазијата врз Украина. ЕУ, исто така, беше погодена од неизвесноста која ја следи одлуката на Велика Британија. Како што реков претходно, британските гласачи се нафрлија со лутина и фрустрација и сега ќе видиме колку е висока таа цена.
Марк Лејти овој текст го има напишано за НОВА ТВ. Тој говори во свое име и овие гледишта не ја претставуваат позицијата на НАТО.