Автор: Тања Милевска
На 21-ви јуни, на македонските новинари, интелектуалци, уметници и слободари им олесни за миг. Специјалниот известувач на Обединетите Нации за промоција и заштита на слободата на мисла и изразување, Франк Ла Ру, го посети Скопје и ја одржа една од најотворените и најчесните прес конференции за слобода на медиуми што сме ја виделе во години.
Заклучоците од неговата мисија беа дека иако правната рамка за медиумска слобода во Македонија е задоволителна, политизираната пракса сериозно загрижува. Еве неколку од главните точки кои ги истакна известувачот:
Најголемата критична телевизија, А1, беше затворена. После речиси едногодишен процес, по полициски упад и приведување на сопствениците, медиумот беше целосно затворен во 2011 поради даночна измама. Властите одбија плаќање на рати кое ќе му овозможеше на медиумскиот конгломерат и на новинарите да продолжат да работат.
Во март годинава, Никола Младенов, газдата на весникот Фокус, еден од последните печатени критични медиуми, почина во необјаснета сообраќајна несреќа. Остануваат многу мистериозни прашања околу несреќа – зошто не е пронајден неговиот мобилен телефон, и покрај тоа што истрата првично соопшти дека телото било пронајдено благодарение на мобилниот сигнал? Зошто истрагата не собира докази од патарините низ кои поминал Младенов таа ноќ? Зошто камерите на патарините не функционирале? Властите и натаму го третираат овој случај како банална сообраќајка, создавајќи се поголем сомнеж кај јавноста. Во меѓувреме неговиот дневен Фокус замина со него. Неделната верзија ќе се печати повторно од оваа седмица благодарение на поддршката на Фондацијата Отворено Општество. Но, до кога?
Истражувачкиот новинар, Томислав Кежаровски, беше уапсен на крајот на мај за наводно откривање на идентитетот на заштитен сведок во кривична постапка од 2008, сведок кој потоа се испостави дека е лажен, и незаштитен во периодот на објавувањето на новинарскиот текст. Привремениот притвор на Кежаровски беше продолжен за дополнителни 30 дена, а на известувачот од ОН не му беше дозволено да го посети во затворот.
Повикувајќи се на неговото лично искуство од Гватемала, Ла Ру објасни како и во неговата земја, оние кои ги откриваат нарушувањата на човековите права се етикетираат како предавници на државата. Конечно сите ние “предавници“ се почувствувавме разбрани и се понадевавме дека владата ќе обрне внимание, бидејќи таа самата и го покани Ла Ру да дојде.
Но, и тоа беше преголемо барање.
Помалку од една недела по заминувањето на известувачот, провладините медиуми – односно сите мејнстрим медиуми – организираа напад врз Ла Ру, врз основа на овој текст (http://dailycaller.com/2011/10/27/un-internet-agenda-tied-to-george-soros/). Со денови едниствено што можеше да се слушне е дека Франк Ла Ру е “платеник на Џорџ Сорос“. Колку и ова да звучи чудно за странската јавност, македонската влада успеа последниве години да наметне идеја дека унгарскиот милијардер би бил на некој начин поврзан за македонската опозиција и дека охрабрува некаков обид за насилна промена на демократски избраната влада на Никола Груевски, иако голем број на членови на партијата на власт во минатото уживале во Соросовите пари за разни проекти.
Опсесијата со овој заговор стана толкава што провладините медиуми измислија и посебен збор – “Соросоиди“- за критичните новинари и невладините организации критични кон власта, без разлика дали истите воопшто добиле некогаш фондови од Фондацијата Отворено Општество. Тоа стана синоним за “предавник“ во секојдневниот говор.
Франк Ла Ру допрва треба да го напише својот извештај врз основа на собраните факти. Се плашам дека кога тоа ќе го стори, неговите заклучоци нема да бидат земени предвид од владата и од медиумите кои и се блиски. Тој е дискредитиран и ништо од тоа што ќе го каже или напише нема да направи разлика таму каде што треба. Исто како што ништо од тоа што ние предавниците го пишуваме не прави веќе никаква разлика.
Она што е уште потрагично е што отвореноста на Ла Ру претставува нешто ново од страна на меѓународните организации. Тој се фокусираше исклучиво на слободата на медиуми без никаква политичка агенда во позадина.
За разлика од него, Европската Унија се покажа многу слаба во пренесувањето пораки до македонските власти кога станува збор за медиумските слободи. Се е извалкано од спорот со Грција околу името. Брисел е толку одлучен да го затвори прашањето што дипломатите и комесарите имаат тенденција да минимизираат секаква критика од страв да не изгубат влијание кај македонскиот Премиер.
Но, не би било фер да се поштеди македонската опозиција од секаква критика. СДСМ е во опозиција седма година по ред и не покажува знаци на излез од политичката апатија. Поранешниот претседател на партијата, Бранко Црвенковски, кој ја напушти фунцкијата пред неколку недели, изрази жалење што не застанал поенергично во одбрана на А1 во 2011. Опозицијата ја гледа деградацијата на човековите права и медиумските слободи како се одвива пред нејзините очи со години. Дали е тоа затоа што се премногу консензуални или се плашат да заземат цврст став? Притворен новинар и мистериозната смрт на најголемиот бранител на слободата на говор, Никола Младенов, не се прашања кои смеат да се третираат лесно. Демократијата, вклучително слободата на изразување, мораат да претставуваат највисок национален интерес.
Сите релевантни играчи, дома и во странство, мора да се отрезнат и да ја стопираат ова авторитарна тенденција пред да биде доцна.
(Преведено од оригиналниот текст на англиски, објавен на 11 јули 2013 во Комитетот за Заштита на Новинари, со седиште во Њујорк.
http://cpj.org/blog/2013/07/hopes-dashed-again-for-more-press-freedom-in-maced.php)