НОВА ТВНОВА ТВ
  • НАСЛОВНА
  • ВЕСТИ
  • ЗУМ
  • УДАРНО
  • ИЗБОР
  • ТЕМА
What's Hot

Интервју со Павле Гацов: Малите економии имаат мал број алтернативи за справување со американскиот економски протекционизам

April 7, 2025

Интервју со Мирче Јовановски: Последиците од царините на САД – губење работни места и странски инвестиции и намален извоз

April 3, 2025

Интервју со пратеничката на СДСМ Славјанка Петровска: Ни треба повеќе храброст но не во ветувањата туку во исполнувањата

March 25, 2025

Subscribe to Updates

Get the latest creative news from FooBar about art, design and business.

НОВА ТВНОВА ТВ
  • НАСЛОВНА
  • ВЕСТИ
  • ЗУМ
  • УДАРНО
  • ИЗБОР
  • ТЕМА
НОВА ТВНОВА ТВ

Хроника на политички прогони: Лустрација на Јован Трпеноски

0
By Биљана Секуловска on August 6, 2020 ВЕСТИ
СПОДЕЛИ
Facebook Twitter LinkedIn Email

Серијал на НОВА за лустрацијата- следува сведоштвото на Јован Трпеноски, поранешен јавен обвинител и републички секретар за внатрешни работи (министер за внатрешни работи).

Еден од методите на времињата на владеењето на Никола Груевски и ВМРО-ДПМНЕ, меѓу што спаѓа и самата лустрација, беше јавно жигосување и организирање на линч и прогон кон непослушните, критичарите- но беше важно тие да бидат луѓето кои оставиле силна трага во историјата на оваа земја, кои ги поставиле темелите на државата, но и кои го претставуваат самиот темел.

Всушност, нападот кон овие луѓе- беше напад кон самата држава. 

Секуловска: За што бевте лустриран?

Трпеноски: Малку е чудно, според диспозитивот на решението, затоа што и Комисијата не знаела за што да ме лустрира. Дали како соработник, сигурно не можеле, бидејќи јас не можам сам со себе да соработувам. Се обидоа да ме лустрираат како корисник на информации, како давател на наредби. Во Законот којшто го донесоа, популарно наречен Закон за лустрација, инаку многу долг е терминот, всушност стои дефиниција за овластувањата на Комисијата, нејзините нормално, надлежности, и дефиниција на поимите, за коишто ќе треба да работи Комисијата. Поим- соработник, поим- корисник на информации, и поимот на наредбодавач.

Овие три поми коишто се многу прецизно обработени во Законот, треба да претставуваат основа дали одредено лице ќе треба да биде лустрирано или не. Затоа што, не значи ако некои информации некој дал- дека тој е соработник. Или популарно наречено- дали е кодош. Туку треба и тој што е соработник, да исполнил некои материјални услови.

Прво, соработник значи дека треба да постои трајна врска со органите за безбедност, којашто ќе резултира со документ, односно со отпишана изјава дека сака да биде таен соработник, или да биде извор на сознанија, како оперативна позиција.

Меѓутоа, зависно од тоа кои материјали ако ги дава, може да се стави како услов за лустрирање. Треба да бидат тие податоци од идеолошка, од партиска и од политичка природа. Ако се од криминална природа, ако добие податок орган за внатрешни работи, од изворот на сознанието, од оперативниот работник дека во одредена средина се извршени кривични дела, материјално-правни, крвни деликти, сообраќајни, политички, треба да се цени дали тоа може да се смета како основ за лустрација. Бидејќи, нема да се лустрира целиот криминал- се лустрира само дејството со коешто му се нарушуваат човечковите права и слободи, од идеолошки или политички аспект. Значи, тоа треба да биде во една кумулација. Документот којшто го дава, неговата позиција, дали е трајна врската или не, и од друга страна, дали има  идеолошки или политички мотиви.

Мојата лустрација беше како наредбодавач и како корисник на информации. Затоа што, како републички секретар за внатрешни работи, јас сум користел податоци коишто ги добивала Службата. Меѓутоа, Комисијата за лустрација прво не ја знае организациската поставеност на  Министерството за внатрешни работи, во тоа време е Републичкиот секретаријат. Службата за државна безбедност беше под организациската шема на МВР. Јас како републички секретар бев и старешина на Службата. Тоа беше од 1989 до 1990 година, скоро две години.

Според тоа, јас не можев да бидам корисник на информации, затоа што информациите до мене не доаѓаа, доаѓаа до Службата. Јас бев политичка личност таму, меѓутоа, со стручни ингеренции- коишто ги имав. Според тоа, како корисник на информации немаа дефиниција каде да ме стават и ме ставија и како наредбодавач. За тоа, како наредбодавач, толку е ситуацијата, како би рекол, извитоперена, што претставува еден апсурд. Јас како наредбодавач не сум лустриран како секретар за внатрешни работи, туку како окружен јавен обвинител, на Окружното јавно обвинителство во Скопје- сега, Вишото јавно обвинителство.

За неколку случаи сум лустриран. Прво, сум поднел предлог за поведување истрага и воведување мерка притвор против одредено лице. Сум поднел Обвинителен акт против одредено лице и со тоа, сум ги ограничил и нарушил нивните права и слободи, во својство на окружен јавен обвинител. И сега, ако се оди по дефиницијата на наредбодавач, во Законот, во член 18 точно е објаснето, кадешто вели: Наредбодавач може да биде службено лице, коешто на одредено лице или на институција им наложува, и добива податоци од нив, коишто ќе ги искористи. Но, од тие податоци и треба да се утврди- дали му се нарушени на некого, правата и обврските и слободите.

И сега, си поставувам прашање- како окружен јавен обвинител како сум постапувал јас? Јас сум постапувал согласно Законот за јавно обвинителство. Законот за кривична постапка вели: Јавниот обвинител ќе поднесе предлог до истражниот судија, зборувам за старите решенија за отпочнување истрага против одредено лице, и мерка притвор. Доставено е до државен орган, до судот- тоа е предлог, не е наредба. Наредба значи ти да немаш можност ти да одлучуваш, јас ти наредувам. А истражниот судија, тргајќи од принципите , коишто се утврдени во Законот за кривична постапка, мора да го распита лицето, да ги разгледа писмените докази коишто ги доставил јавиот обвинител и барањето за одредување мерка притвор- дали се исполнети условите, исто како што се предвидени во Законот за кривична постапка.

И сега- не може да се третира барањето за истрага како наредба. Јас не сум наредбодавач. Јас сум носител на функција во Јавното обвинителство коешто има ингеренции во правосудството.

Другиот предмет е затоа што сум поднел обвинение за политички кривични дела за одредена личност, којшто беше приведен и беше одредена мерката притвор. Заврши истрагата, и јас врз истражните документи поднесов обвинителен акт до Окружниот суд, сега- Апелационен суд. Со тоа, јас се третирам како наредбодавач. Може ли јавниот обвинител, кога имаме ние судска власт, да му наложи, да му нареди на Судот, со барање за поведување на кривична постапка и со поднесување на обвинение.

Во ред. Поднесеното обвинение практично е акт со којшто јавниот обвинител ја завршува истрагата и ја доставува до надлежниот суд. Потоа, судот со закажување на главна расправа, тогаш претрес се викаше, во состав од двајца редовни судии и тројца судии поротници- одлучува. Констатирано е и утврдено е дека е извршено кривично дело, и изречена е пресуда. По службена должност, лицето имаше адвокат, којшто беше многу агилен- и поднесе жалба. По жалбата одлучуваше Врховниот суд во состав од пет редовни судии. Ја потврдија пресудата. Со потврдувањето на пресудата лицето доби статус на осудено лице.

И сега, се поставува прашање- јавниот обвинител му нареди на Врховниот суд и на Окружниот суд да изречат трајна мерка? Правата му се ограничуваат со правосилната одлука, не со предлогот на јавниот обвинител. Тој апсурд да го оставиме. Меѓутоа, во што е апсурдот? Ако окружниот јавен обвинител е тој којшто ја отпочнал постапката и ограничени му се правата и слободите, кој му ги ограничи? Судот. Зошто не поведе постапка против седумте редовни судии, двајца од Окружниот суд и пет од Врховниот суд. Со полна почит зборувам кон колегите- судии, коишто беа судии со еден професионален и личен интегритет, коишто постапија така, навистина како што налагаше законот, и документацијата која што беше утврдена.

И затоа гледам јас- дека во процесот за лустрација им требаше одредена личност со име и презиме, веројатно мене ме барале, па затоа беше преземено ова.

Секуловска: Како дознавте дека сте лустриран?

Трпеноски: Како дознав? (се насмевнува) Кога го донесоа Законот за лустрација, јас од професионално љубопитство, нормално го прочитав и го проучив. И особено се задржав каде што беа дефинициите на соработник, на наредбодавач, и на корисник на информации. И според дефинициите коишто беа дадени, во членот 18 од Законот, никаде не можев да се ставам. Затоа што, ова беше моето логично размислување.

И еден ден седејќи со сопругата на ручек, слушам радио вести во 15,30 часот и зборуваат од Комисијата- лустрираа уште двајца. Не ги кажуваат генералиите, меѓутоа ги кажуваат функциите- јавен обвинител, републички секретар, претседател и член на Антикорупциската комисија и сегашен адвокат.

На сопругата и велам- “Овој за мене зборува”.

Вториот беше Стеван Павлески претставен со сите функции и- не лустрираа.

Прво, го примив така многу непријатно. Непријатно, затоа што не очекував. И прво што направив- почнав да размислувам- дали да ги користам сега процедуралните права, за да докажам дека не сум во категоријата лица коишто треба да бидат лустрирани, или да оставам, да не си го нарушам комодитетот.

Не продолжив да јадам, морам отворено да ви кажам. Го земав уште еденаш Законот, го прочитав, и не можев да сфатам, за што ќе ме лустрираат. Меѓутоа, со добивањето на Решението, видов уште еден апсурд. Во диспозитивот на Решението стои дека- “Лицето Трпеноски Јован, како републички секретар за внатрешни работи”, внимавајте сега, како основен јавен обвинител во Охрид, а сум бил, презел дејствија, со што им ги ограничил слободите и правата на одредени лица и се набројуваат. Јас како републички секретар, да сум потпишал наредби, за примена на мерка прислушување на телефон. Неколку имаше, 4-5, а за дејствието на јавен обвинител во Охрид нема ништо.

Прво, ако ја знаеја тие организацијата на Јавното обвинителство и принципите врз кои тоа работи- тоа е хиерархиската субординираност. И надлежностите на основниот јавен обвинител сами ќе ги видат- тој нема никаква допирна точка со Државната безбедност. Зошто? Затоа што надлежноста на Основните јавни обвинителства беше за кривични дела до 3 години затвор, а други кривични дела беа до 5 години затвор. А кривичните дела со кои се ограничуваат правата од политичка и идеолошка природа беа по Сојузниот закон и секогаш беа со казна над 5 години затвор, што значи дека беше надлежно друго обвинителство.

Нормално, јас си го искористив правото да поднесам тужба, во којашто објаснив дека како основен јавен обвинител немав никакви ингеренции и се корегираше Решението. Беше вратено на Комисијата- дека станува збор за окружен јавен обвинител и како републички секретар и не се третира повеќе како основен јавен обвинител.

Значи, како го прифатив лустрирањето? Прво, многу е непријатно. А непријатноста доаѓа од таму што- ако во себе имате убеденост дека апсолутно нема законска можност- не дека нешто сте сториле. Туку, нема законска можност каде да ве стават. Не сте презеле дејствија такви, коишто ги предвидува Законот и сега се чувствувате некако, како… човек од втор ред. Прво- сите вредности за коишто сметаш дека си и имал во службата, со ова ти ги анулираат. Меѓутоа, што е полошото- се создава интерес кај пошироката јавност, затоа што секој не ги знае овие работи, туку едноставно- одлуката на Комисијата ја прифаќа, лицето е лустрирано, и највулгарно, сите не ставија во категоријата на кодоши. Иако, Законот предвидува и соработник и наредбодавач, не само кодош, туку и корисник на информациите.

Нормално, ми беше непријатно кога ќе се сретнев со луѓе, а те чувствуваат за близок, и прво ќе те прашаат- “Точно ли е?”

Е, сега треба секому да му објаснуваш. Првите коишто ме прашаа им објаснив, а на другите само лаконски одговарав- “И сам не знам зошто сум лустриран”.

Но, бев убеден дека треба во управна постапка да продолжам, и продолжив. На тужбата којашто ја поднесов пред Управниот суд, a беше отфрлена и вратена за повторно одлучување од Комисијата, јас вложив жалба до Вишиот управен суд. Последниов, тргајќи од жалбените наводи и со повикување на Законот, популарно наречен- за лустрација, ценејќи ги документите коишто ги има, ја поништи лустрацијата.

Со тоа, со носењето на Решението, не со укинување, туку со поништување, јас како носител на тие функции, веќе не сум лустриран. И немам право на последица, меѓутоа, правна последица не можам да имам, затоа што во времето бев пензионер, а смислата на Законот за лустрација која беше- беше да се оневозможи на лица коишто во претходниот режим, од овие наброени дефиниции- како соработник, како наредбодавач и како корисник на информации, да не можат да обавуваат друга општествена функција.

Па, јас се прашувам- ако јас сум пензионер, на која друга општествена функција би конкурирал? И прво, дали имам желба, и дали имам интелектуални и физички способности. И интерес дали има. Со тоа- ако Законот за лустрација беше донесен за постигнување на одредена цел, да се анулираат одредени лица, коишто навистина во претходниот режим ги исполнувале критериумите, да не им се дозволи да бидат носители на функции на оваа власт.

Е, сега тоа го поврзувам како еден апсурд- која беше желбата? Желбата беше да се стави етикета на одредени личности, и мојата маленкост, веројатно ја ценеле, да добие право на последица- практично, да се нанесе срам, не на него, туку на членовите на семејството. Сепак, јас имам семејство.

Е, сега, дека станува апсурд и дека Комисијата лаконски ги прифаќа документите, без некоја поголема критичност – најдобар доказ е лустрирањето на покојни лица. Мислам дека тоа беше свесно направено, за да се добие впечаток за одредени личности, како лица кои биле истурени во тој временски период, за време на социјалистичка Југославија и Македонија. И на тој начин практично да им се стави белег, дека- вие повеќе не сте личности за почит. Ако се лустрира покојно лице, прво се поставува прашање- дали е  тоа смисолот на Законот на лустрација? Не е, затоа што покојно лице не може да биде носител на функција- физички го нема. Друго, секој правник од прва година, знае дека одлуката, актот на државниот орган може да предизвика правни последици, само тогаш кога ќе стане правосилен. А кога станува правосилен? Секој документ којшто се однесува за точно одредена личност мора да му биде лично доставена, за да ги искористи сите процедурални права во жалбената постапка. И доколку- во таа жалбена постапка остане решението, од тоа течат правните последици.

Па, еве сега логично го поставувам прашањето- како може на покоен човек да му се достави лично решението, кој да му го достави?

Затоа сметам дека Законот за лустрација беше можеби добро замислен и читајќи го, сфатив јас- како една потреба. Но, примената на Законот беше многу лаички, со неверојатно непознавање на материјално-правните и на процедуралните права, коишто ги имаше Комисијата. Можеби некој ќе рече сега- Зборуваш за Комисијата, затоа што ја нема. Ова мое мислење беше и тогаш. Дури во мојот поднесок, во жалбата, го напишав тоа- “Некои членови од Комисијата недоволно го познаваат Законот”. Но, по сугестија на адвокатската канцеларија на ќерката, кајшто е Адвокатското друштво Трпеноски, ме натераа да го избришам- “Немој да дозволиш да те тужат и за навреда и за клевета, па да имаш проблеми со редовното судство”. Тоа го избришав.

Затоа мислам дека сега, околу тие заложби, дали треба да остане Законот за лустрација, да се поништи лустрацијата или не, ми паднаа во очи залагањата, но  и вокабуларот на лицата коишто се против носењето на Законот за поништување на лустрацијата. Една реченица. Не кажувам кои личности, ќе се најде сам. Вели- “Доколку ја укинeме сега лустрацијата, децата на кодошите ќе бидат пак на функции, на власт, и наместо да ги лустрираме, ќе ги наградиме”. Терминот- кодошите. Значи, останува вокабуларот нивен, само во негативна смисла- кодоши.

А јас размислувајќи, велам дека мора еднаш да се каже- дека лицата на кои правосилно им остана нивната лустрацијата, апсолутно не може  нивните дејствија да се стават во критериумите коишто беа основ во Законот за лустрација. Тие се многу надвор од тие критериуми  и се неосновано неправично лустрирани. Мора тие луѓе да добијат сатисфакција. Дали тоа ќе биде со Законот кој го предлагаат или на некој друг начин, треба сериозно да се обмисли, ќе треба да се дискутира и да се најде форма, којашто навистина нема да ги навреди и оние коишто биле неосновано лустрирани,  но не да потенцира некој којшто бил основано лустриран, па сега да рече- “Не, грешка беше на Законот”. Тој што бил навистина доушник, соработник, и којшто со дејствијата коишто биле надвор од Законот, му ограничил некои права и слободи, треба да си ја сноси последицата од лустрацијата. Јас се залагам за тоа. Затоа што, секој треба да одговара за своите постапки, треба да одговара за она што го направил во едне период, меѓутоа и во тој период, ако му бил основот од политички, од идеолошки, којшто треба да биде, како преземање, да се остават последиците на еден општествено-политички систем, којшто сега го нема.

Секуловска: Како реагираше семејството, најблиските, колегите, јавноста?

Трпеноски: Семејството беше прво изненадено, затоа што ќерката моја е правник, адвокат е во Адвокатското друштво Трпеноски. Големата ќерка исто е интелектуалка. Мојата средина, како  и роднинската е интелектуална средина. Тие не го прифатија многу убаво, но беа многу коректни кон мене, затоа што знаеја дека тоа му причинува една неправда, една болка. А за пошироките кругови, со коишто комуницирам-  јас сум од Охрид,  јас често сум таму и повеќе пријатели и роднини имам таму, се мислеа да ме прашаат- дали е точно дека сум лустриран. Почитувајќи ме мене, да не ме навредат со тоа. Да не ми го расипат денот.

Но, јас чувствував една тага. И сметав дека на некој начин сум малку обезвреднет. Но, како поминуваше времето, и како течеше процесот којшто го преземав јас, во таа управна постапка, во моја корист, некако се ослободив, но се уште носам една дамка на една непрада.

Секуловска: Како реагираше јавноста?

Трпеноски: Па, јавноста реагираше различно. Со тие што имаш добри односи, ќе ти пристапи, ќе разговара. А тој којшто навистина смета … не си личност, или си му нанел, по негова убеденост некоја неправда, воопшто не ти ни пристапува. Меѓутоа, јавноста реагира најразлично, но мислам позитивно, во корист на мене.

Секуловска: Како ги доживеавте нивните реакции?

Трпеноски: Болно. Меѓутоа, од оние коишто навистина знаев дека чувствуваа дека ми е нанесена неправда, можев малку повеќе да разговарам и си ја отворав душата, па ми беше некако полесно.

Секуловска: Ваша оценка- кои се вистинските причини за вашата лустрација?

Трпеноски: Мислам дека основно не беше да се лустрираат луѓето коишто може да се стават во категоријата онака како што е пропишано во Законот, туку се вршеше некоја селекција, по некои критериуми за мене непознати. Но, кругот на луѓето коишто гледам беа лустрирани, како да се водеше елиминација на одредени личности коишто биле на некои истурени позиции.

Секуловска: Каква беше политичката атмосфера во државата, амбиентот, во времињата кога се лустрираше?

Трпеноски: Па, амбиентот мислам дека беше исполитизиран цел. Беше селективна правда или селективна лустрација, затоа што јас, како републички секретар имам сознанија кои луѓе биле на платен список, а кои луѓе биле носители на власт, на партијата којашто беше на власт тогаш. И тоа ми дава за право да заклучам дека лустрацијата беше селективна, амбиентот не беше со полна слобода на работа на Комисијата и веројатно, не сум сигурен, Комисијата работела по одредени наредби, по одредени желби. Тоа е само мој заклучок, а некои поконкретни сознанија немам. А за лица, коишто заслужуваа, тие податоци јас лично ги знаев, а не се опфатени, тоа ми дава за право да мислам дека лустрацијата беше селективна.

Секуловска: Дали сметате дека лустрација треба да се спроведува и дали воопшто може да се избегне политички прогон, односно да не биде спроведувана со политички мотиви?

Трпеноски: Сега се поставува прашањето дали факторот време дозволува и понатаму да се донесе некој закон за лустрација. Мислам дека би направиле поголема неправда ако пак почнеме да применуваме некој закон и ако е идеален кон одредени лица. Носителите на идеологијата, на претходниот општествено-политички систем и лицата коишто биле активни, 90 проценти ги нема. И мислам дека лустрацијата пак ќе биде про-форма, затоа што ако се лустрираат покојни луѓе, не може, како што објаснив, не може да стане правосилна, да има правна последица. Затоа, јас не сум заложник да продолжи сега лустрацијата, но сум заложник со некој општ акт, да се амнестираат на некој начин, лицата кои се неправедно лустрирани.

Секуловска: Има ли воопшто дефиниција за успешна лустрација?

Трпеноски: Успешна лустрација може да биде ако се остави полна слобода на органите коишто треба да лустрираат, и ако има политичка волја за да биде објективна лустрацијата. Меѓутоа, основно е да се изврши избор на носителите на спроведување на лустрацијата, луѓе со личен интегритет и со професионален интегритет. Значи, лица коишто си имаат свој интегритет во професијата во којашто работат. Не луѓе надвор од правничката сфера, затоа што тоа е чисто правно прашање и мора да го извршуваат лица со богато правничко искуство.

 

Фото: Фактор

 

 

Share. Facebook Twitter LinkedIn Email
ТИКЕР

Стотици студенти и граѓани ја одбележаа 30-годишнината од „Олуја“ во глвниот град на Војводина

August 5, 2025

Израелски медиуми: Нетанјаху планира целосна окупација на Газа

August 5, 2025

Русија го укина мораториумот за распоредување ракети со среден и краток дострел

August 5, 2025

Париз: Макрон ќе го одликува последниот колпортер во главниот фреанцуски град

August 4, 2025

Чудо што го изненади светот – жена на 76 години за првпат стана мајка

August 4, 2025
ФОКУС

Најмалку 40 Палестинци убиени во Појасот Газа, десет на хуманитарните пунктови

ВЕСТИ August 4, 2025

Најмалку 40 Палестинци беа убиени денес во напади на израелската армија, вклучувајќи десет од нив…

Хамас објави нови снимки од израелскиот заложник Ром Браславски како се грчи од глад: На работ сум на смртта

August 4, 2025

Куманово: Национализам на трибините на кои седеа и Мицкоски, Toшковски, Стоиљковиќ, Димитриески

August 4, 2025

Кијив: Повеќе од 400 напади, гранатирање на 10 населени места во Запорожје – тројца убиени

August 4, 2025

Претплати се на е-билтенот на НоваТВ

Добиј ги последните вести на твојата е-адреса.

CIVICA
Facebook
  • Редакција
  • Маркетинг
  • Политика на приватност
© 2025 НОВА ТВ

Type above and press Enter to search. Press Esc to cancel.