Меѓународниот институт за блискоисточни и балкански студии (ИФИМЕС) од Љубљана редовно ги анализира актуелните настани на Блискиот Исток, на Балканот и во светот. ИФИМЕС подготви анализа за актуелната политичка ситуација во Северна Македонија во пресрет на најголемиот безбедносно-разузнавачки напад врз таа земја. Од опсежната анализа „Северна Македонија 2023: Во пресрет на најголемиот безбедносно-разузнавачки напад“, ги издвојуваме најважните и најинтересните делови.
Република Северна Македонија успеа да постигне историски успеси од доаѓањето на Владата на Зоран Заев (СДСМ) во 2017 година. Покрај потпишувањето на Договорот за пријателство, добрососедство и соработка со Бугарија, донесен е закон за подобрување на употребата на јазиците на другите етнички заедници. Договорот од Преспа со Грција овозможи деблокирање на евроатлантските интегративни процеси. Северна Македонија стана полноправна членка на НАТО во март 2020 година и ги започна преговорите за членство во ЕУ. Врвот на историските успеси беше крунисан со стекнувањето на автокефалноста на Македонската православна црква – Охридска архиепископија (МПЦ-ОА) во 2022 година.
Успехот на политиката на Зоран Заев лежи во тоа што на сите граѓани им понуди пријателство и партнерство во државата, како и на соседите. Откако дојде на власт, меѓуетничките инциденти кои порано беа секојдневие веќе не се бележат. Северна Македонија веќе нема внатрешни тензии и има „нула проблеми“ со соседите, што се одлични предуслови за иден развој, бидејќи земја што сака да напредува не смее да има внатрешни тензии и мора да има редовни односи со соседите.
Политичката парадигма на Зоран Заев внесе нова политичка култура на македонската политичка сцена, која опозицијата ја разбира и прифаќа како партнер, а не како противник, особено кога се одлучува за клучните македонски национални прашања и нејзината иднина, која пред се е поврзана со членството во ЕУ. Земјата е пред важни уставни измени за кои е потребен консензус од мнозинството политички партии во македонското Собрание.
Се чека Орбан да го екстрадира Никола Груевски
Скандалот изби во февруари 2015 година кога беше разоткриено тајното и незаконско прислушување на околу 26.000 граѓани од страна на македонската тајна служба (УБК). Режимот на Никола Груевски извади од државата, според проценките, повеќе од пет милијарди евра, додека бизнисмените беа принудени да плаќаат рекет на „режимот“. Редовно се произведуваа меѓуетнички конфликти кои внесуваа несигурност, загриженост и страв кај граѓаните. Имаше огромно богатење на Груевски и олигархијата околу него.
Неформалниот центар на моќта Никола Груевски – Сашо Мијалков – Орце Камчев беше воспоставен како симбиоза на политиката, тајкуните и мафијата со поддршка на разузнавачкото подземје и на тој начин ефективно владееше со земјата. Македонските влади по падот на режимот само делумно владееја, бидејќи не успеаја целосно да ги совладаат неформалните центри на моќ и да го уништат режимот Груевски-Мијалков-Камчев, кој продолжува да дејствува субверзивно против власта, располагајќи со огромна сума средства за нејзино соборување и со намера да се врати Северна Македонија во претходната состојба.
Дегруевизацијата не е само соочување со причините и последиците на режимот на Никола Груевски и ВМРО-ДПМНЕ, туку е неопходен долгорочен процес на демонтирање на тој режим. Покрај судскиот систем, важно е и пошироко општествено делување и дејствување за отстранување на штетните последици од 11-годишното владеење на Груевски. Од 2018 година Никола Груевски е во егзил во Унгарија под заштита и логистика на унгарскиот премиер Виктор Орбан (Фидес) и се уште се обидува да ги запре позитивните политички процеси. За Груевски и неговите соработници беа донесени неколку правосилни пресуди со кои беа осудени на долги затворски казни. Не е можно да се обезбеди општ општествен напредок без демонтирање на режимот на Никола Груевски и финансиско-криминалниот и банкарско-деловен октопод на Никола Груевски во Северна Македонија и во регионот.
Аналитичарите сметаат дека е важно да се интензивира дегруевизацијата на државата, што не е целосно можно без екстрадицијата на Никола Груевски од Унгарија и неговото предавање на властите во Северна Македонија. Од Унгарија редовно се одвиваат бројни активности насочени кон актуелните македонски власти. ЕУ и САД со нивните партнери мора да извршат притисок врз унгарскиот премиер Виктор Орбан, дури и по цена на санкции, унгарските власти да го екстрадираат Груевски на македонските власти врз основа на меѓународна потерница, за официјално да заврши македонската транзиција и да го изведе главниот виновник пред лицето на правдата. Без овој чин, Северна Македонија ќе продолжи да стагнира во бројни процеси, кои ќе останат недовршени со разни фрустрации и последици за иднината на државата.
Претседавањето со ОБСЕ – Признание за македонските власти
Со членството во НАТО во 2020 година, се оствари вековниот сон на Македонците и на другите граѓани, да имаат своја држава чиј територијален интегритет и суверенитет ги гарантира најголемиот и најсилен воено-политички сојуз во светот – НАТО. На тој начин беа поразени големите државни проекти кои вклучуваа, се закануваа или имаа аспирации кон Северна Македонија.
Потпишаниот договор од Преспа го потврди државно-правниот континуитет на Република Македонија, етничката припадност на Македонците, признавањето на македонскиот јазик, култура и идентитет. Се заокружи македонската државност и се потврди идентитетот на Македонците како народ со сите негови елементи. Договорот од Преспа ги содржи сите потребни елементи, кои гарантираат опстанок на современата македонска држава и ги потврдуваат особеностите на Македонците како народ.
Неодамнешниот Светски конгрес за гранична безбедност што се одржа во Скопје е признание за актуелните власти, односно Министерството за внатрешни работи. Министерството за внатрешни работи годинава е домаќин на 50. Европска регионална конференција на ИНТЕРПОЛ од 8 до 10 мај 2023 година, најголемата полициска организација со 195 земји членки во светот.
Аналитичарите сметаат дека овогодинешното претседавање со ОБСЕ е продолжение на успехот на македонските власти од 2017 година, особено што претседавањето се одвива во најтешкото време за Европа по Втората светска војна поради руската инвазија на Украина, која има последици за целиот свет.
Македонците ко-основачи на Отворен Балкан
Тогашниот премиер на Северна Македонија, Зоран Заев, заедно со претседателот на Србија, Александар Вучиќ (СНС) и премиерот на Албанија, Еди Рама (ПС), ја потпишаа Декларацијата за намери за воспоставување „мал Шенген“ меѓу трите земји, кои подоцна прераснаа во водечка регионална иницијатива „Отворен Балкан“.
Резултатите што се постигнати, особено на полето на економијата и економската соработка на земјите собрани на Отворениот Балкан – побрз проток на луѓе, стоки, капитал и услуги, забрзан раст на сите економски показатели, подобра и посеопфатна политичка соработка, брзо решавање на сите меѓусебни проблеми и спорови преку процесот на дијалог и усогласување – се доказ дека земјите од Западен Балкан имаат што да и понудат на ЕУ, дека сакаат, можат, знаат да соработуваат со ЕУ, дека мора , и формално и правно да бидат дел од заедницата на европските народи и како што биле со векови дел од Европа, без разлика што сегашната политика и бирократија можеби ги предизвикува и кочи. Отворен Балкан е регионална иницијатива, регионален проект, но не е замена за членството во ЕУ, ниту пак пандан или „утешна награда“ за земјите-кандидати за членство во ЕУ, а најмалку еден вид лоби или некој вид „Чекалница“ за членство во ЕУ. Важно е Босна и Херцеговина, Црна Гора и Косово да се приклучат на Отворениот Балкан.
Анализите покажаа дека делумно решение на пандемијата, енергетската, прехранбената и безбедносната криза носи и делумни резултати, важноста на соработката и солидарноста е највидлива во време на криза, како и во случаи на природни катастрофи. „Отворен Балкан“ нуди сеопфатни одговори на бројните предизвици со кои се соочува регионот и веќе покажа позитивни резултати за земјите-членки.
Во пресрет на најголемиот безбедносно-разузнавачки напад
Поради својата геополитичка и геостратешка положба, Северна Македонија е крстосница на регионален и меѓународен криминал и различни интереси, затоа се прават огромни напори од страна на Министерството за внатрешни работи и безбедносно-разузнавачките агенции за сузбивање на (организираниот) криминал и корупција, на и преку нејзината територија. Северна Македонија исто така претставува најголема бариера за мигрантите кои сакаат да ја преминат за да влезат на територијата на ЕУ. Северна Македонија ја штити ЕУ од мигранти и тука најголема заслуга има Министерството за внатрешни работи на чело со министерот Оливер Спасовски (СДСМ).
Тековната тајна разузнавачка операција со кодно име „Коњски скок“, која е координирана од Будимпешта, сè уште претставува висока безбедносна закана и ризик. Главната цел на операцијата е рушење на постоечката влада, а крајната цел е враќање на поранешниот премиер Никола Груевски (ВМРО-ДПМНЕ) во Северна Македонија. Затоа е важно македонските власти, заедно со партнерите и сојузниците од ЕУ и САД, да инсистираат на официјална екстрадиција на Груевски во Северна Македонија.
Дестабилизацијата на државата со производство на бројни афери е интензивна. Откриени и лоцирани се повеќе од 160 медиумски портали кои продуцираат бројни (лажни) вести и афери. Компанијата, која води веб-страници за поддршка на опозициската партија ВМРО-ДПМНЕ, е поврзана со унгарската јавна телевизиска мрежа Magyar Televizo (MTV), која е симпатична кон водечката партија Фидес на унгарскиот премиер Виктор Орбан. Фокусот на разузнавачката операција “Коњски скок“ е министерот за внатрешни работи, Оливер Спасовски (СДСМ), затоа што сакаат дефинитивно да се справат со него, а се чека најголемиот безбедносно-разузнавачки напад врз Северна Македонија и министерот Спасовски.
Главниот таргет од почетокот на акцијата „Коњски скок“ е министерот за внатрешни работи Оливер Спасовски, кој за само неколку години успеа да го постави МВР како лидер во регионот со бројни признанија, за професионализирана полицијата, а ги откри и демонтираше мрежите на одредени странски безбедносни и разузнавачки служби на територијата на Северна Македонија, особено руски, и затоа нападите врз него беа дизајнирани како еден вид одмазда за неговите успешни постапки. Министерот Спасовски одигра клучна улога во заштитата на уставно-правниот поредок и полициско-судскиот систем во државата. Македонскиот безбедносно-разузнавачки и полициски сектор се соочува со големи предизвици, закани и ризици, кои за жал доаѓаат од поединечни земји-членки на ЕУ и НАТО, а следниот напад, кој се очекува, е вклучена една од водечките разузнавачки служби во регионот, која има поддршка и помош во кадрите на опозициската ВМРО-ДПМНЕ, но и на дел од владејачките структури, дури и функционери и/или оние кои имаат поддршка од владејачката СДСМ.
Аналитичарите сметаат дека е загрижувачки зошто НАТО алијансата, но и ЕУ и САД толерираат ваква активност на безбедносните и разузнавачките служби на одделни земји-членки во Северна Македонија, која не е само насочена против националните интереси на суверената земја-членка, туку исто така против интересите на самиот НАТО. Во пресрет на најголемиот безбедносно-разузнавачки напад врз Северна Македонија, кој може да претставува безбедносна пресвртница, неопходно е да се обезбеди соодветна поддршка и помош од партнерските и сојузничките земји, да се зголеми физичката заштита на клучните државни институции и заштитата на носителите на клучните јавни функции, особено министерот Спасовски, како главен носител во спротивставувањето на разузнавачката операција „Коњски скок“ и странското, особено руското и кинеското влијание. Клучно е да се спречат нападите со преземање активности за одвраќање, а македонските власти мора да го координираат тоа со своите сојузници и партнери.
НАТО и ЕУ мора да и помогнат на перспективната европска земја да напредува во преговарачкиот процес и да продолжи да биде промотор и бранител на европските вредности и перспективи во регионот. Нападите врз Северна Македонија се случуваат во сенка и во позадина на војната во Украина, која е уште поопасна.
Извор: IFIMES