Интервју на НОВА со Петар Гошев, поранешен гувернер на Народната банка на РМ и екс министер за финансии, кој говори за најавените економски мерки на Зоран Заев и Владата, по кризата со Корона вирусот. Гошев нуди прецизни решенија и мерки како да се справи Владата со кризата.
Секуловска: Лидерот на СДСМ, Зоран Заев, во име на СДСМ, предложи повеќе економски мерки кои Владата требало да ги усвои, како одговор на последиците од пандемијата Ковит-19. Која е вашата првична оценка?
Гошев: Прво, би кажал нешто во врска со нагласеното дека „лидерот на СДСМ предложи мерки што Владата треба да ги усвои’’. Тој дури кажа и повеќе од тоа – дека соопштеното мора да стапи во сила, во спротивно ќе следи тоа и тоа. Се поставува прашањето, зошто СДСМ (преку лидерот) ѝпредлага (всушност и наложува) мерки на Владата, а не Владата која е предводена од СДСМ? Треба ли да заклучиме дека Владата на СДСМ има послаб капацитет од самата партија? Треба ли да заклучиме дека тоа е патот на јакнење на довербата во институциите?
„Кадарните’’ кадри во Партијата (оние што се надвор од надлежните државни институции) им наложуваат на „некадарните“ (на оние што со Уставот и законите се одгворни) што да прават, а патем, тие таму се сместени од првите -„кадарните’’? Играријава е проѕирна, но од постојаното сеење магли и дерогации на системот, овие битни нешта станаа „дребулии’’ на кои не треба да им обрнуваме внимание.
Во врска со клучниот дел од прашањето – квалитетот на Предлог-мерките, би го рекол следното. Мерки за ублажување на економските последици од здравствената криза се повеќе од потребни. Не е спорно дека главните канали на интервенцијата се преку монетраната и фискалната политика. Но, што може да се истурка преку овие канали и што е поефикасно? Да се потсетиме на кризата 2008-2009. Преку овие два канали, владите на државите вбризгаа огромни количини ликвидност. Тоа спречи огромен број потенцијални банкротстава и спаси милиони работни места.
Но, таа криза и оваа криза се многу различни. Кризата 2008-2009 стигна преку финансискиот сектор – беа „зачепени’’ финансиските канали, беше сопрена кредитната интрмедијација. Монетарната политика буквално истураше ликвидност во каналите на финансирање, поддржана од фискалната политика. Тоа даде одлични резултати во многу земји.
Во Македонија, монетарната политка (поради дефакто фиксниот курс) има мал капацитет за таква помош. Главна е фискалната политика. За разлика од тогаш, денешната криза (2020.) е многу поопасна. Доаѓа од сосема спротвна страна: имаме директно стопирање на производството и услугите.
Фирмите се преокупирани со здравјето на врабтените, а државата мора да издава наредби за престанок со работа на многу сектори, минимизирање на социјалната и работната интеракција меѓу луѓето, затворање на транспортни коридори итн. Имаме налог да бидеме одвоени едни од други. Ликвидносни инјекции од монетарната институција, па и од фискалната во таква ситуација се неспоредливо понеефикасни.
Секуловска: Значи ли тоа дека некои од даночните мерки што ги предлага, засега, СДСМ не се потребни?
Гошев: Не, не значи тоа. Дел од нив се добри, ако олеснувањата и директната парична инекција стигне на право место во корпоративниот сектор. Дел од нив се онака „истресени’’, со површна популистичка инспирација.
Потребни се даночни олеснувања, поволни кредидитни инекции, одложувања на даночни и кредитни обврски, потребна им е социјална помош на лицата што ќе останат без работа, потребно е да се субвенционира дел од платите.
Но, повторувам, само на оние кои се и ќе бидат оштетени, но не и на оние кои можат да издржат, не и на оние кои не ги губат работните места и кои имаат капацитет да ги плаќаат своите обврски и кон државата и кон финансиските институции. Треба во овие месеци да се одржи „голиот живот’’ на поединци, кои станале социјални случаи и на значителен број фирми за да го преживеат овој период на хибернација, настанат не по нивна вина.
Секуловска: Велите дека карактерот на кризата е многу различен од оној на претходната. Тогаш, каде треба да биде ставен акцентот на економските мерки?
Гошев: Наведеното кажува дека во стратегијата за совладување на кризата приоритет треба да биде максималното скратување на траењето на здравствената криза и паниката од тоа. Само тоа може да ги врати луѓето на работа и вообичаената потрошувачка. Значи, фокусот треба да биде на: откривање на заболените, држење под конрола и нивен соодветен третман.
Е, за овој фокус, се разбира, се потребни фискални извори и капацитет на административна компетентност. Тука теба да се “истурат’’ средства, за да се ублажи декапацитираноста на здравствениот сектор.
Ниту држење по сто информативни конференции за печат дневно нема да го скријат отсуството на наведениот дефицит од персонал, опрема, зданија, тековна ликвидност за здравстениот секторот, средства за дезинфекции и хигиена итн., особено ако бројките на заболените значително нараснат. За жал, од наведените мерки на СДСМ-ВЛДАТА не се гледа ваков пристап. Кинезите на Вучиќ му рекоа: тестирајте, тестирајте, изолирајте, дезинфицирајте и лечите. Тој прифатил.
Советникот на Трамп, Д-р Фаучи, вели нема потреба за тестирање, додека нема јасни симптоми. Кинезите се покажаа поефикасни. Значи, клучнот за оваа криза е да се скрати времето на карантин во кој се наоѓа земјата, бизнисите. Нема извори на средства што можат да ги затворат дупките во билансите на фирмите и државата, ако пандемијата, час поскоро, не се спречи.
Секуловска: Заев најави линеарна исплата на минималец во администрацијата, со наведените исклучоци. Има бурни реакции во дел од јавноста која вели дека станува збор за неправедно решение, зашто: 1/има административци кои со години земаат плата а не одат на работа,2/ има административци политичари, функционери, директори, пратеници, кои претходно земале многу големи плати и практично тие се во привилегирана положба – имаат доволно заштеди за да не почувствуваат промени на стандардот, додека други ќе бидат уште поосиромашени и понижени
Гошев: Не знам дали ова е „изум’’ на Заев, или на славните советници кои ги накоти околу себе. Сеедно, тој е одговорен, тој го прифатил и соопшти. Оваа намера соопштува повеќе работи: дрскост, безобразлук, незна-ење, вулгарен популизам, погрешна изборна математика, бесчувствителност, примеси на Полпот-изам и Маоизам. И, измамништво – „сите да го понесеме товарот“, наводно!
Веројатно оваа мерка нема да помине, но Заев и СДСМ може скапо да ја платат.
Политиката на гангстерот од Будимпешта ја „красеа“ следните три клучни нешта: популизам (економски и политички) арамилак, цареви дворови за старите и новите богаташи. СДСМ не успеа да се одвои од тоа. Малите чекори, кои ветуваа некаква дистанца, самиот премиер, со предаторите што ги вклучи во Владата, како и оние однадвор, ги збришаа и нив.
Едноставно, не ги разбираат поимите солидарност и правичност. Поимот солидарност (и правичност, се разбира) подразбираат, да земеш од основано и неосновано збогатените, да редистрибуираш до осакатените не по нивна вина. И да ги извлечеш од „сакатата“ позиција.
Секуловска: Сметате ли дека земањето кредити од страна на фирмите без камата може да биде праведна мерка. Доколку кризата трае подолго од пропишаниот рок за исплата на ратите на тие кредити – во тој случај, колапсот на стопанството ќе доведе до невозможност тие кредити да се вратат
Гошев: Никогаш банките не давале еднакви камати за сите компании. За помалку ризичните, пониски, за поризичните повисоки. Тој принцип важи и за земјите кои позајмуваат од меѓународните финансиери.
Во овој случај е правично и корисно, за клиентите за кои банките сметаат дека тоа може да го направат, да се обидат да ги спасат, одржат во живот, зашто тоа е и во нивен интерес. Но, не смее Владата да наложува генерализација, диктат, „давајте пари’’ под тие и тие услови, за сите. НБРМ и банките треба да ја сочуваат стабилноста на банкарскиот сектор, се разбира со општествена одговорност на баките со свој придонес, несебичност на акционерите, да помогнат во совладувањето на кризата.
Истото треба да важи и за временото одложување на месечните ануитети на должниците, но тоа треба исто така да си го проценат банките. Можеби на банките ќе им биде полесно да прифатат неколку месечен мораториум на отплатите по кредити.
Но, стои и прашањето: зошто да не ги продолжат отплатите оние што можат, зашто на крајот тоа ќе биде повторно дел од нивната обврска. Кога сме кај овие прашања, важно е да не се заборава: во банките има милијарди ев а пари на граѓаните и на фирмите. Со нив треба одговорно да се постапува.
Секуловска: Зошто не се наметнат мерки за солидарност од страна на богатиот слој, на бизнисмените, како во европските земји – Макрон најави и национализација на некои приватни компании.
Гошев: За тоа прашање сум говорел многу пати преку исказите за даночниот систем (рамен данок – прогресивно оданочување) и исказите за навредливата економско-социјална нееднаквост во Македонија.
За жал, политичките одлуки и за тие прашања се носат под влијание, па и директна вклученост на најалчните, а СДСМ, наместо отклон од нив, го продолжи и прошири бракот – со вообичаените „мигрирања’’ на по некој од тие субјекти.
Секуловска: Кои се реалните очекувања на движењето на инфлацијата, која е многу веројатна – денарот е невозможно да се очекува да биде стабилен.
Гошев: Во овој момент сѐ уште не треба да стравуваме од феномените што ги спомнавте во прашањето. Многу работи ќе зависат од времетраењето на здравствената криза.
Има црноберзијански изблици кај цените на некои производи, но тоа сѐуште не е доволна причина за страв од општо покачување на нивото на цените. Народната банка на Макеоднија има доволно капацитет, со расположивото ниво на девизни резерви, да ја сочува стабилноста на курсот на денарот.
Секуловска: Кои се реалните очекувања, колкави ќе бидат економските штети, краткорочно и долгорочно, кои се можните, реални пред се, сценарија за кризата?
Гошев: Крајно неблагодарно е да се прогнозира. Сите можни сценарија зависат од должината на здравствената криза. Таа прогноза треба да стигне од здравствените експерти, домашни и странски, па според тоа да се симулираат сценарија за еконимските штети и потоа времето на опоравување. Од тоа зависи големината на контракцијата на БДП, големината на буџетскиот дефицит, бројот на загубени работни места.
Едно е сигурно, буџетскиот дефицит за 2020, со прилична веројатност, може да се очекува да биде речиси двојно поголем од предвидениот. Тоа значи дека јаниот долг може да скокне на околу 55 проценти од БДП и ќе значи натамошно ограничување на фискалниот простор за нови задолжувања на државата. Ќе биде добро, ако до почетокот на летото здравствената криза биде совладана.
Секуловска: Дали очекувате печатење на пари, намалување на девизните резерви и што се случува со резервите на злато?
Гошев: Не е можна злоупотреба на монетарната политика во смисла на „окупирање’’ на печатница која ќе печати се побезвредни денари. Уставот, Законот за НБРМ, како и основното монетарно сидро (одбрана на девизниот курс) тоа го оневозможуваат.
Претпоставувам, во сеќавање ви се „упадите во монетарниот систем“ од времето на поранешната СФРЈ. Дури, нашите прописи ја немаат ниту комоцијата во тој поглед што ја имаат други држави, кои монетизираат држани хартии од вредност. Значи, не може да дојде до тоа.
Што се однесува до девизните резерви, тие прво ќе се зголемат, преку задолжувањето на државата – станува збор за оние 600 милиони евра позајмици од стрнство. Потоа може да се очекува нивно намалување, но верувам дека без загрозување на оптималното ниво на девизни резерви кои се наоѓаат на сметките во НБРМ. Златото е составен дел на девизните резерви и од тој аспект нема посебно значење. Има значење од аспект на управувањето со девизните резерви – во која валута и колку злато, во определен период е поисплатливо да се чуваат девизните резерви. Тоа прашање добро го владее НБРМ.
Секуловска: Гледаме драстичен пад на вредноста на фунтата во однос на еворото за некои 10-15 проценти. Ако се брани по секоја цена курсот на денарот, како ќе се изведе тоа?
Гошев: Тоа НБРМ успешно го прави од веќе далечната 1997 година. Ако се зголеми побарувачката на девизи на девизниот пазар, а на девизниот пазар нема доволно девизи (па на тој начин има притисок за зголемување на цената на девизните) настапува НБРМ со продажба од девизните резерви, по курсот што вообичаено го брани.
Обратно, ако има вишок девизи на девизниот пазар, НБРМ е должна да ги откупи тие девизи по истиот курс кој го брани. Во првиот случај девизните резерви се намалуваат, во вториот се зголемуваат. Кога НБРМ продава девизи, повлекува денари од оптек, значи ја намалува паричната маса.
Кога купува девизи, тогаш вбризгува денари, што значи ја зголемува паричната маса и ликвидноста во системот. Според Уставот и законите на РМ, тоа е дозволена активност, се разбира, во рамките на регулативата.