Дури тогаш, кога младите таленти ќе видат дека за нив не само што има насушен леб,туку дека се сервираат и „колачиња’’ за потхранување на нивниот персонален научен кариерен развој, дури тогаш ќе престанат да летаат на запад. Дури тогаш и интересот за студирање физика, математика, хемија и други приридисловни науки ќе порасне.
Марија Тодоровска
Уште една разнишана наука во нашето општество која можеме да кажеме дека се држи на конец. Младите се помалку заинтересирани за студирање на природните науки. Професорката Мимоза Ристова на Инстиутот за Физика при Природно-математичкиот факултет на УКИМ ни го образложи овој негативен тренд кај младите, посочувајќи ги во главно проблемите со физиката како предмет кој се изучува уште од основното образование и можните мерки што таа сметка дека власта треба да ги преземе за да се санира лошата моментална состојба.
Нова: Интересот за студирање на природните науки, и не само на нив, секако, во последната декада драстично се намалува. На што се должи ваквиот негативен тренд?
Ристова: Разбирлив е падот на интересот кај младите. Никој не сака да вложи толку многу труд и талент за да потоа, кога ќе завие гнездо и создаде семејство, едвај покрива кошницата за базична прехрана. Мора да се сменат работите од страна на државата за да потенцијалните талентирани студенти посакаат да станат физичари, математичари, хемичари (наставници или инженери). Буквално истата интелигенција и талент ќе си ја вложат во студии по информатички науки, па уште веднаш ќе заработуваат 3-4 пати поголема плата. Рамнотежата за ова безмислено пореметување може да го исправи власта. Имено, мора да завладее пазарната економија и на пазарот на трудот. Мора да ги плаќаат повеќе овие ретки „ѕверки’’ кои се дефицитарни на пазарот на трудот отколку другите за да се исправат работите.
Нова: Какви ќе се последиците конкретно по македонското општество па и по државата?
Ристова: : Ќе настрадаат повеќе сектори. Пред се, образованието само од себе во бесконечен циклус на понор. Секако и на долги стази и економијата поради дефицит на компетентни кадри.
Нова: И ученици има се помалку но постои ли и опасност од немање професори, конкретно по предметите што ги третираат природните науки?
Ристова: Ќе говорам конкретно за столбовите на општеството кои ќе се разнишаат – образовниот систем – основно и средно образование. Ако не се исправат работите навреме, тогаш, поради дефицитот на кадри ќе продолжи трендот со доделување на наставата од непокриентите природно-математички предмети со некомпетентни наставници. Во моментов постојат бројни примери за ваквото нарушување на матичноста на дисциплините. Во Гостиварско училиште, на пример, физика предава, замислете, економист. Тоа води кон срамен неквалитет, во кој системот се дерогира сам себе си. Така се уништени цели генерации и следува колапс на системот. Имам сознанија дека во една гимназија во Тетово кога професорките одат на породилно отсуство, никој не ја држи наставата по физика. На крајот од школската година им внесуваат некакви оценки, и толку. Овие генерации се обесправени. Никој не може да надомести ваква загуба во формалното системско образование.
Нова: Како да се санираат состојбите, што конкретно и бргу може да направи државата, владата, парламентот? Сигурно имате сознанија за тоа каков е интересот кај средношколците на пример, за предметите од природните науки. Каква е сликата во средното образование на ова терма?
Ристова: : Треба да се донесе првична итна мерка – Владата да донесе брзи законски измени според кои ќе може наставниците во основните и средните школи кои недостигаат (дури и да се на боледување) да се заменуваат со ЗАМЕНСКИ (СУПСТИТУТ) наставници. За да се оформи фонд од вакви хумани ресурси е сосем лесно – ќе се здружат во нови наменски стручни здруженија во тесна соработка со МОН пензионирани наставници, универзитетски професори, невработени од сродни дисциплини, апсолвенти со пропишан квантум од освоени кредити, и така натаму. Ќе се изработи веб-страница за географска покриеност. Со еден клик ќе може да се обезбеди заменски професор за да не се оштетува иднината на нашите млади. Ова го има во западниот свет. Ништо не сум измислила. Само треба да се преземе.
Нова: Немањето специјализирани предметни кабинети, школски лаборатории и друга потребна опрема сигурно демотивирачки делува и кај наставниците?
Ристова: И за ова демотивираност има лек. Се обезбедува за декој од природо-научните предмети по еден шкаф со 3-4 фијоки полни со точно селектрирани комплети за експериментирање и демонстрации. Овие може да се изработат и од домашна фирма со мали набавки од странство. Апсурдот се состои во тоа што има пари за ова само одат во погрешни фондови. На пример, за еден стипендиран постдипломец или докторант на првите 100 универзитети од Шангајската листа државата буквално ФРЛА во ветер и магла по 100.000 -150.000 евра зашто повеќе од 50% од овие не се враќаат, туку си наоѓаат работа во Швајцарија или Британија. Тоа значи дека преку овие стипендии нашите даночни обврзници финансираат развој на туѓи економии. А со тие пари би се опремиле 150 училишта. Само по еден од секое од 150те училишта да биде мотивиран за природни науки, импактот е огромен. Државата мора да го стегне ќесето и да финансира проекти коишто имаат најголемо влијание врз брзиот раст. Сепак, ние на почеток да се задоволиме со финансирање на приоритетни проекти кои ќе не извлечат од сигурен образовен колапс, па развојот ќе дојде на ред, час потоа.
Нова: Каде ја гледате причината за ваквиот неадекватен однос на државата спрема образованието и гледате и каде шанси на брз рок состојбата во оваа насока да се подобри?
Ристова: : За овие незавидни состојби се владејачките елити кои упорно туркаа на високи – министерски позиции некомпетентни фигуринки (поготово од кај коалиционите партнери) кои се подложни на корупции и манипулации, и кои појма немаат колку сложена материја е образовен систем. Сегашниве пак, уште си земаат крај себе советници кои абер си немаат од образование, за наука не ни сонувале, а за развојни стратегии немаат ни помислено дека постојат. Единствениот мотив им е фотељашењето – е да земат хонорари и дневници, но и да се плеткаат близу до врвот на власта. Погледнете им ги биографиите на некои од актуелните. Празни со стручност а преполни со партиски и политички фукнции, а ќе реформирале високо образование. Во образованието не смее да се прават ни импровизации ни пренаглени потреси. Треба со свилени конци да се влече нанапред.
Најпрво треба да се најде модус да се подобрат основното и средното образование со нови осоврменети програми соодветни за новата верзија на човековото битја -дигиталното дете. На нашите нови деца им требаат дигитални алатки и апликации за учење покрај учебниците. Нивните перцепции и когнитивни способности се видоизменети, и бараат нови дидактички техники за да постигнат успех и применливо знаење. Кога ќе бидеме на добар пат со некој реформски пилот-проект, ќе се покаже за една-две години. Потоа пилотот се применува на државно ниво со законски измени. Потоа ќе бидеме како држава измерени со меѓународни метрики, па ќе се покаже во трендот на рангирање кај Тимс или Писа тетстовите. Така ќе знаеме дали реформските мерки се успешни.
Нова: За крај, накусо, кои според Вас се можните брзи реформски и на долг рок одржливи мерки на државата за санирање на лошата состојба во сите степени на македонското образование воопшто?
Ристова: Можна прогресивна мерка за мене би била фузија на Универзитетите кои функционираат одвоено само за да има ухлебување на ректорски и проректорски гладни усти за функции (Тетовски со Мајка Тереза, Скопски УКИМ со Апостол Павле). Во светот се познати фузиите дека го креваат рангот и го подобруваат буџетот. Предлагам и затворање на приватните универзитети кои не се одлепиле од дното на планетарните ранг-листи. Оние за кои се говори дека „шиткаат’’ дипломи, инспкторите треба да докажат тие наводи и да ги затворат, и тоа, не само универзитетите, туку и сторителите на продажбата на дипломи.
Друга битна мерка би била отворање на една голема државна научно-истражувачка лабораторија по углед на Винча в Белград, Руџер во Загреб и Јожев Штефан во Љубљана. Во таа лабораторија треба да се пренеде и обнови сета посериозна научна опрема од универзитетите која нерентабилно се користи и се чува под „окупација’’ на еден човек кој се поставува во улага на чувар на опремата од научната работа на колегите. Значи, со ваков еден институт и отворен пристап на сите научници и универзитети од државата и дополнителен буџет (оној кој ќе се добие со фузијата на универзитетите) за вработувања и скромни средства за секој што умее да раководи со научноистражувачки проекти, тогаш ќе има гарантиран напредок. САМО ТОГАШ. Никако поинаку.
Дури тогаш, кога младите таленти ќе видат дека за нив не само што има насушен леб,туку дека се сервираат и „колачиња’’ за потхранување на нивниот персонален научен кариерен развој, дури тогаш ќе престанат да летаат на запад. Дури тогаш и интересот за студирање физика, математика, хемија и други приридисловни науки ќе порасне.
Нова: …… И, дали верувате дека е тоа можно?
Ристова: : Да, зашто се покажало дека е можно кај некои други, не толку поразлични од нас.