Пишува Суад Бегановиќ, Прометеј, Босна и Херцеговина
„Реалноста каква што ја опишуваат новинарите е далеку од животната реалност на голем дел од нивната публика“, рекол медиумскиот научник Мајкл Халер од Универзитетот во Лајциг.
Неговата изјава се однесувала првенствено на бегалската криза, а потоа и на поширокиот пристап до медиуми за известување. На улогата на новинарите преупреди и професорот Александар Богданиќ од Факултетот за политички науки во Бања Лука.
Тој наведе: „За демократското општество да може да функционира, неопходно е сите граѓани да се свесни за своите основни права и обврски кон власта. Тоа важи и за новинарите кои треба во секојдневната работа да воочуваат како правата и одговорностите се почитуваат или кршат, а преку известувањето за појавите кои се однесуваат на споменатите теми, новинарите даваат и значаен придонес во информирањето на граѓаните за нив“.
Доколку е обврска на новинарите да бележат дали правата и одговорностите се кршат, дали во некој случај можат тоа да го нагласат или структурираат во некој свој новинарски прилог, кога тие права се загрозени или мора да бараат соговорник кој тоа ќе го потврди.
Колумнистот Драган Бурсаќ одговор гледа во новинарскиот жанр.
– Јас пишувам колумни, а не новинарски текстови. Значи, истражувачките и информативни текстови би требале да го испочитуваат правилото две страни и неутралност на новинарите. Мислењето или колумната, спротивно на тоа, бараат свој став кој не е некоја навивачка фатаморгана, туку се прекршува преку призмата на новинарот.
Значи постои начин ставот да се изнесе преку промена на жанрот, што во добра мерка решава одредени неусогласености помеѓу личниот став и професионалноста. Сепак, колумнистичкото делување во многу помала мерка добива простор и е резервирано во главно за пишаните медиуми. Информирањето во дневните емисии од информативен карактер може да го повтори прашањето на неутралност.
Имено, пред неколкуденови медиумите известуваа за тоа дека судењето на Сањина Сефиќ е одложено. Иако целата Босна и Херцеговина имаше прилика во живо да го следи овој случај, медиумското известување за тоа во еден дел од медиумите неутралноста наведуваше на погрешен траг. Имено, случајот се растегнува две години и тоа поради честите одложувања. Тоа не е проблематизирано.
Единствен случај кога се стекна увид во полн обем е во една единствена телевизија. Гостувајќи на Н1, таткото на една од жртвите, Амир Агиќ, ја нагласи суштината.
– Се чувствуваме понижено, ова е дно. Треба да се казнат сите оние кои не доаѓаат на рочишта, поради кои се одложува судењето. Немаме поддршка од никого, не верувам ни во државата, ни во луѓето. Ова е само човечност, не е суд, ни не суд. Човекот кој седи на чело на судот нема човечност –
Новинарите бирајќи несоодветни соговорници или само штури известувања за одложувањето не даваат увид во суштината на проблемите. Таа суштина се наоѓа токму во постојаните одложувања на судењето. Иако формата е задоволена и јавноста информирана, иако професионално е известено за исказите на двете страни, обвинителството и одбраната, занемарен е етичкиот аспект.
Не постои правило по кое новинарот ќе погреши ако нагласи дека случаите на убиства треба да се решаваат побрзо. Особено таа грешка нема да ја направат во БиХ, каде постојат добро документирани случаи на предолги парници.
Од друга страна, се што не е само најава на соговорникот или фактографија на случајот, е личен став на новинарот. Дали во таков случај новинарството станува само автоматизирано читање на 2D реалност, додека споменатата реалност од почетокот на текстот изостанува? Сигурно е дека публиката најмногу внимание дава токму на фактот дека е неморално да се одолговлекуваат парниците.
Се наоѓаме во ќор сокак бидејќи во не така мал број случаи не е пракса да се коментираат процесите во тек, па медиумите ваквите судски парници ги пренесуваат агенциски, но професионално одработено, бидејќи имаме две страни, и обвинителство и одбрана. Што недостасува, ако недостасува?
Последователно на тоа, бројни комуниколози, професори по новинарство и јавни личности сметаат дека неутралноста е добар штит во кој може да се совие и необјективноста. Изоставувањето на третата страна како влијание на содржината на вестите. Медиумите сакале или не, го менуваат мислењето и критичката способност на својата публика. Медиумите влијаат на масата, може да наведуваат и пропагандно да делуваат. Имањето две страни не значи имање на целосната вистина, поради што на медиумите оправдано може да им се замери за „дупка во законот“.
Моделот две страни наведен е за да се намали пропагандното работење, но тој не подразбира дека со тоа работата е завршена. Третата страна е и тоа како потребна, макар да го напомене очигледното, убиствата не се пожелни во општеството, нивното санкционирање треба да биде брзо и ефикасно, макар тоа на сите да им се чини јасно.
“Проектот е финансиран од Европската унија преку програмата за мали грантови „Заштита на медиумските слободи и слободата на говор во Западен Балкан“ имплементиран од Здружението на новинари на Хрватска како дел од Регионалната платформа за застапување на медиусмките слободи и безбедност во Западен Балкан во партнерство со шест организации од регионот (Независното здружение на новинари од Србија, Здружението на новинари од БиХ, Хрватсото здружение на на новинари, Здружението на новинари од Македонија и Унијата на медиумите од Црна Гора”.