Венецијанската комисија смета дека многу одредби од Законот за јазици (од 2018 година) ги надминуваат европските стандарди дефинирани особено во Рамковната конвенција за заштита на националните малцинства и Европската повелба за регионални и малцински јазици и препорачува преиспитување на новиот закон и детално преиспитување на причините поради кои е сменет законот од 2008 година.
Ова се дел од оценките во нацрт заклучоците на Венецијанската комисија, што ги објавува Плусинфо, а кои официјално ќе се објават на 17 октомври.
Венецијанската комисија ја поздравува подготвеноста на властите на Северна Македонија за подобрување на јазичната состојба на немнозинските заедници.
-Во споредба со законот за јазици за 2008 година, законот од 2018 година значително ја проширува употребата на албанскиот, како јазик што го зборуваат најмалку 20% од граѓаните на Република Северна Македонија, во јавните тела. Многу одредби од законот за јазици ги надминуваат европските стандарди дефинирани особено во Рамковната конвенција за заштита на националните малцинства и Европската повелба за регионални и малцински јазици. Ова во принцип е за пофалба. Венецијанската комисија ја поздравува подготвеноста на властите на Северна Македонија за подобрување на јазичната состојба на немнозинските заедници, се вели во заклучокот број 99.
Но според мислењето, во одредени области законот оди премногу далеку, наметнувајќи нереални правни обврски на јавните институции. Тука се посочуваат одредбите со кои се предвидува употреба на албанскиот јазик во судските постапки, кои се формулирани на толку широк начин што сигурно би барале повеќегодишна подготовка да биде целосно спроведена“.
-Според мислењето на Венецијанската комисија, во одредени области законот оди премногу далеку наметнувајќи нереални правни обврски на јавните институции. Ова е особено случајот со одредбите со кои се предвидува употреба на албанскиот јазик во судските постапки кои се формулирани на толку широк начин што сигурно би барале повеќегодишна подготовка да биде целосно спроведена. Високо огромни и скапи обврски што законот ги наметнува особено на судските органи се придружени со тешки парични санкции во случај на непочитување (член 23). Покрај тоа, неуспехот да се обезбеди превод и толкување што се бара со закон во текот на постапката претставува основа за враќање на судската одлука (член 9 (5)). Под сегашни околности, доколку се применува целосно законот, тој значително ќе го забави функционирањето на целиот судски систем, со што ќе се доведе во опасност сериозно нарушување на правото на фер судење загарантирано со Европската конвенција за човекови права, се вели во заклучокот број 100.
Во следниот заклочок пак (101) се укажува на неговото значење и обемот, односно „не е секогаш јасно кои одредби од законот се применуваат само на албанскиот јазик, кои се применуваат и на други јазици што не се мнозинство (турски, српски, босански, влашки, ромски, итн.) и кои правни лица се опфатени со законот . Оваа текстуална двосмисленост ќе го олесни спроведувањето на законот“.
Поради овие забелешки, Комисијата бара да се преиспита законот за јазици и ги дава следниве препораки:
– да се откажат од одредбите на законот во врска со двојазичноста во судските постапки и да се преземат неопходните мерки за да се обезбеди ефикасно спроведување на јазичните барања на законот за јазици за 2008 година во судските постапки;
– или да се ревидира членот 3 од законот – предвидување употреба на албански јазик во внатрешна и меѓуинституционална комуникација, на пример со ограничување на обемот на писмената службена комуникација или одложување на неговото влегување во сила сè додека правилното спроведување на оваа одредба не се појави реална;
– да се разгледа и ревидира законот, со цел да се обезбеди доволно правна јасност во смисла на коментарите дадени во сегашното мислење и да се разгледа дозволено на кое било лице да користи немнозински јазици наместо да се однесува во законот само на лицата кои припаѓаат заедници;
– да размислат за отстранување на упатувањето кон државјанството во законот со цел да се овозможи секое лице да ги ужива јазичните права признати со закон;
– да се одложи извршувањето на паричните санкции сѐ додека не се измени законот за да се обезбеди правна сигурност и да се измени и дополнува член 22 со цел да се намалат износите на казните, да се прошири разликата помеѓу минималните и максималните износи, да се воведе елементот на грешка и принцип на пропорционалност во него“.
Од венецијанската комисија сметаат дека „би било корисно доколку властите спроведат детални студии за причините за недостатоците во спроведувањето на законот за јазици за 2008 година и да го проценат влијанието во однос на буџетот и човечките ресурси на новиот Закон за јазици“, но законодавецот да не ја користи скратената постапка за ревидирање на законот за јазици.
Претставници на Венецијанската комисија на 5 септември беа во земјава на средби со пратеничките групи во Собранието кои биле главно заинтересирани за употребата на Законот во судството, Јавното обвинителство, нотарите, во образованието, но и членот осум што се однесува за употребата на албанскиот јазик на книжните пари и униформите на Армијата, а начелниот договор е да се почитуваат нејзините препораки.