Во 2018 година, Европската унија од својата листа на одобрени пестициди извади фунгицид наречен „хлороталонил“, продаван како „Даконил“, кој земјоделците го користеа за заштита на посевите од лошо влијание, гниење и други заболувања.
Овој препарат е класифициран како канцероген, што значи дека предизвикува рак и затоа ЕУ го прогласи за небезбеден за употреба.
Косовското Министерство за земјоделство го отстрани „Даконил“ од листата на одобрени пестициди кон крајот на 2018 година по одлуката на Европската комисија.
Три години подоцна, во Косово, за седум евра земјоделец може да купи доволно „Даконил“ за да го раствори во 10 литри вода за наводнување, според наодите на Балканската истражувачка мрежа БИРН, иако е отстранет од списокот на одобрени пестициди.
Заедно со недостатокот на соодветни насоки за земјоделците за тоа како безбедно да ги користат пестицидите и недостатоците во начинот на кој властите ги следат, експертите велат дека потрошувачите се изложени на ризик.
„На фармерите во Косово им треба професионален земјоделски совет“, вели и Тахир Тахири, претседател на Сојузот на синдикатот на косовските фармери, „но за жал никој не го нуди овој совет, ниту од локално ниво, ниту од ниво на централни институции“.
Земјите-членки на ЕУ добија рок до ноември 2019 година да ги повлечат овластувањата за производи за заштита на растенијата кои содржат хлороталонил како активна супстанција.
Претендирајќи да се приклучи еден ден во ЕУ, Косово генерално се обидува да ги усогласи своите закони и прописи со законите на Унијата. Сепак, уште еден пестицид што беше отстранет од одобрениот список на ЕУ во август 2019 година, „Триадименол“, познат и продаван како „Фалкон“, останува на косовската листа на пестициди одобрени за употреба.
Дрита Зогај, доктор во Националниот институт за јавно здравје на Косово, вели дека пестицидите генерално можат да бидат многу отровни. Ефектите од ниските дози не се секогаш веднаш видливи, но изложеноста со текот на времето може да предизвика тешка болест.
„Долготрајната изложеност на пестициди е поврзана со развојот на Паркинсонова болест, астма, депресија и анксиозност, нарушување на недостаток на внимание, како и рак, вклучително и леукемија“, изјави Зогај за БИРН.
Покрај пестицидите што се користат, постои загриженост и за тоа како земјоделците во Косово ги користат. Експертите велат дека земјоделците во голема мера се сами кога треба да одлучат како да ги искористат на своите посеви, во колкави количини, кога и каде.
Тахири рече дека повеќето пестициди во Косово се со слаб квалитет и земјоделците на крајот користат повеќе отколку што треба за да го добијат посакуваниот ефект. „Поради оваа причина, пестицидот што треба да се користи 2-3 пати понекогаш се користи повеќе од десет пати“, рече тој. „Тоа секако има влијание врз посевите“.
Арбен Мехмети, вонреден професор на Земјоделскиот факултет на Универзитетот во Приштина, вели дека прекумерната употреба претставува ризик по здравјето на потрошувачите. „Ако, на пример, третираме зелка или домат, треба да знаеме кога ќе се бере тој производ“, рече тој. „Потрошувачот може да има акутно и хронично труење бидејќи човечкото тело може да акумулира одредени количества пестициди оставени во производот“.
Периодот на престанок на дејството на пестицидот е минималното време помеѓу употребата на пестицидот и бербата на посевот.
Дополнителен проблем е фактот што Косово не им дава на земјоделците нова листа на штетни растителни организми, против кои може да се користат пестициди, вели Мехмети. Таков список има Министерството, но тој е од 2013 година и оттогаш не е ажуриран. „Ако не знаеме кои инсектитреба да се контролираат на терен, може да користиме несоодветен и неефикасен пестицид“, дополнува тој.
Според официјалните податоци, пестицидите се користени на 122.090 хектари, 29 отсто од целото обработувано земјиште во Косово во 2020 година, приближно на исто ниво со претходните години.
Земјоделците во Косово не треба да бидат сертифицирани или регистрирани за да купуваат пестициди. Што се однесува до „Даконил“, обврска на Агенцијата за храна и ветеринарство АХВ е да го следи пазарот и да преземе соодветни мерки во случаи кога се продаваат нелегални пестициди.
Во извештајот објавен во декември 2019 година, Националната канцеларија за ревизија на Косово, рече дека АХВ „сè уште нема целосно функционален безбедносен систем низ целиот синџир на исхрана“.
Линк до сторијата на Балкан инсајт https://balkaninsight.com/2022/05/24/crops-and-carcinogens-kosovos-market-for-unsafe-illegal-pesticides/
(Ова истражување е реализирано во рамките на Летната школа за истражувачко новинарство 2021 во организација на БИРН)