Неутралноста не е опција. Или ќе се приклучиме на европското семејство како рамноправна нација со признат јазик, култура и историја – или ќе останеме заглавени во внатрешнополитички кал, заложници на ретроградна партија која се плаши од промената затоа што не знае како да живее во модерна, европска држава
Жанета Ќосе
Во клучен момент за европската иднина на Македонија, разликите меѓу надворешно-политичките ставови на СДСМ и ВМРО-ДПМНЕ стануваат не само очигледни, туку и пресудни за иднината на државата. Додека СДСМ води политика на европска интеграција, регионална стабилност и национална афирмација, ВМРО-ДПМНЕ продолжува да ја користи националната реторика како параван за блокирање на реформите и преговорите со ЕУ. Парадоксално, во време кога Албанија го отвора последното поглавје од преговорите со Унијата, Македонија останува во место – не поради Брисел, туку поради Скопје.
Оваа анализа прави споредба на надворешно-политичките позиции на двете водечки партии, со фокус на темите за идентитет, јазик, евроинтеграции и манипулативниот наратив на ВМРО-ДПМНЕ.
Правец на надворешна политика: СДСМ vs ВМРО-ДПМНЕ.
СДСМ: Конзистентно проевропска и проатлантска надворешна политика. Се фокусира на соработка со ЕУ, НАТО и западните партнери. Потпишувањето на Договорот со Бугарија (2017) и Договорот од Преспа (2018) се клучни чекори во оваа насока.
ВМРО-ДПМНЕ: Историски резервирана кон компромиси за доближување до ЕУ и НАТО. Изразено критични кон договорите со Бугарија и Грција. Во последниве години партијата се обидува да одржи позиција на „патриотизам“ со реторика што често е протолкувана како националистичка.
Став кон јазикот и идентитетот
СДСМ: Признава македонскиот јазик и идентитет како неделиви, но отворена за дијалог со соседите со цел да се обезбеди интеграција во ЕУ. Верува во заштита преку меѓународно право и европски вредности.
ВМРО-ДПМНЕ: Акцентира „неприкосновеност“ на македонскиот јазик и идентитет, но често притоа користи реторика на страв од асимилација. Изјавите на лидерот Христијан Мицкоски за „бугаризација“ или „асимилација“ претставуваат класичен пример на политичко манипулирање со етноцентричен страв.
Критичка рамка – поим за асимилација и идентитет
Асимилација: Принудно или индиректно вклучување на етнички малцинства во културата на мнозинството. Се смета за закана ако не постои можност за културна автономија.
Национален идентитет: Според A. Smith, се раѓа од преднационални етнички елементи и историско чувство на припадност. Национализмот се јавува како последица на тие процеси.
Интеграција во ЕУ
СДСМ: Активен заговорник за целосна интеграција во ЕУ, со акцент на исполнување на реформските барања. Го поддржува францускиот предлог и преговарачката рамка со заштита на идентитетот.
ВМРО-ДПМНЕ: Се противи на преговарачката рамка со Бугарија, тврдејќи дека е „ултиматум“ и дека го загрозува идентитетот. Истовремено ја обвинува власта за „национално предавство“, без да понуди конструктивна алтернатива.
Изговорите на ВМРО-ДПМНЕ како средство за блокада
Во услови кога Албанија успешно го отвора последното поглавје од преговорите, Македонија стагнира. Одговорноста не лежи само во надворешните околности, туку и во внатрешната политичка блокада, особено од страна на ВМРО-ДПМНЕ која одбива да поддржи уставни измени, повикувајќи се на „идентитетски“ закани.
Изјавите на Мицкоски за наводна асимилација од страна на Бугарија ја искривуваат суштината на процесот на интеграција. Асимилацијата, како што беше дефинирано, е процес кој произлегува од принуда, а не од политички договори со заштитни механизми за идентитет. ЕУ го нуди токму спротивното – гаранција за културна разноликост и заштита на националните малцинства, преку инструментите како Глобална Европа.
Намерата на ЕУ за проширување
ЕУ во последните две години јасно става до знаење дека Западен Балкан е приоритет. Со алатки како „Глобална Европа“, која е финансиски инструмент за надворешна акција, ЕУ го поддржува приближувањето на регионот, но со услови: реформи, стабилност и одговорно владеење.
Што понатаму?
Во услови кога Албанија успешно напредува во ЕУ-преговорите, а Македонија е повторно закочена, не поради објективни надворешни пречки, туку поради внатрешен политички инат и стравовладие од страна на ВМРО-ДПМНЕ, неопходно е критичката јавност да ја преземе иницијативата со јасен и офанзивен наратив.
Сега е моментот кога се одлучува иднината на Македонија. Неутралноста не е опција. Или ќе се приклучиме на европското семејство како рамноправна нација со признат јазик, култура и историја – или ќе останеме заглавени во внатрешнополитички кал, заложници на ретроградна партија која се плаши од промената затоа што не знае како да живее во модерна, европска држава. Ние имаме должност да го вратиме фокусот на вистинските вредности: демократија, напредок, правда и европскиот пат. Но тоа не се постигнува со молк и чекање. Потребна е офанзива – политичка, комуникациска и морална. Потребна е храброст, да се нарече блокадата по име, да се разобличи лажниот патриотизам и да се повика на одговорност оние што ја држат државата во заложништво.
Македонија не смее повторно да ја пропушти шансата. Европа чека – но нема да чека вечно.