Пишува: Димитар Бечев
На 20 јануари 2021 година – за неколку недели – Џо Бајден ќе ја преземе функцијата 46-ти претседател на Соединетите држави. Ова им е јасно на сите. Дури и на Доналд Трамп, кој, иако го предизвикува резултатот од изборите, веќе размислува да се кандидира во 2024 година. Но, што значи победата на Бајден за остатокот од светот, а особено за сојузниците на Европа?
Враќање кон основните принципи
Новата администрација веќе побара враќање на основните принципи и постулатите на надворешната политика на САД. Ова се гледа од номинациите на Ентони Блинкен за државен секретар, Џејк Саливан за советник за национална безбедност и Џон Кери за специјален пратеник за климатски промени. Блинкен и Саливан се почитувани професионалци со долгогодишно искуство во владини институции. Кери и е познат на бугарската јавност како сенатор, претседателски кандидат во 2004 година, а исто така и како државен секретар во вториот кабинет на Обама (2013-2017).
Сите тројца стојат цврсто зад разбирањето дека сојузничките односи со другите земји не претставуваат товар, туку инструмент на влијание за Америка. За нив, НАТО е камен-темелник на американската надворешна политика, а ЕУ е близок партнер, а не непријателска сила, како што ја опиша Трамп. Меѓу првите чекори на новата администрација ќе биде враќањето на мултилатералните институции и аранжмани како што се Парискиот климатски договор и Светската здравствена организација. Ова сигурно ќе освои аплауз во Европа за Бајден и неговиот тим.
Москва како „клучна закана“
Важен тест за идниот претседател ќе бидат односите со Русија. Уште кон крајот на октомври, Бајден ја опиша Москва како клучна закана за Соединетите држави. Ова е голема разлика и со Трамп и со Барак Обама. Двајцата го започнаа својот мандат со идеи за повторно започнување на врските со Русија. Обама го потпиша т.н. Новиот договор СТАРТ со Дмитриј Медведев во 2010 година и ја доби руската поддршка во Советот за безбедност на ООН за санкции против Иран, што доведе до нуклеарен договор во 2015 година. Но, враќањето на Владимир Путин во Кремељ (2012) , анексијата на Крим и војната во источна Украина ги вратија односите во режим на конфронтација
Трамп се потпре на личната дипломатија, надевајќи се дека ќе постигне договор со Путин за соработка за прашања од заеднички интерес, како што е акцијата против Исламската држава во Сирија. Сепак, неговите намери не беа многу успешни. Обидите на Русија да се меша во изборите во САД во 2016 година и дополнителните санкции наметнати од Конгресот (во тоа време доминираа републиканците) се покажаа како сериозен камен на сопнување. Како резултат, Бајден е првиот претседател по долго време на кого Кремељ не се надева. Тензиите меѓу Вашингтон и Москва се очекува да продолжат. Од друга страна, Бајден – за разлика од Трамп – е предвидлив.
Евентуален договор со него, на пример, за обновување на СТАРТ (прашање на заеднички руско-американски интерес), нема да се распадне буквално следниот ден или да предизвика политичка бура во САД. Во однос на Европа Бајден ќе се обиде да ги зајакне врските со најголемите европски земји – Франција, Германија и Велика Британија – како и со ЕУ како целина. Одлуката на Трамп да повлече 12.000 американски војници од Сојузна Република, што веќе беше одложено поради нацрт-законот во Конгресот (Закон за авторизација на Националната одбрана), ќе биде поништен.
Во Париз ќе го видиме Блинкeн (кој порасна во главниот град на Франција и кој како и Џон Кери добро го зборува францускиот јазикот). Минатиот месец, Борис Џонсон објави големо зголемување на трошоците за британската одбрана – јасен сигнал до Вашингтон. Се разбира, ова нема да ги елиминира чувствителните теми во трансатлантските односи. Америка ќе продолжи да врши притисок врз нејзините европски сојузници во НАТО да ја задржат својата обврска за воени трошоци од најмалку 2% од БДП. Тој ќе инсистира Берлин да се откаже од гасоводот „Северен поток 2“, иако проектот е во напредна фаза. Емануел Макрон нема само да се откаже од своите идеи за т.н. Стратешка автономија на ЕУ, тврдејќи дека национален популист како Трамп може да се врати на власт во Соединетите држави. Но, овие спорни прашања ќе се дискутираат на јазикот на дипломатијата и со разбирање дека Европа и Америка сè уште ги делат истите вредности. Не со закани и квалификации на Твитер, како што е навика на поранешниот жител на Белата куќа.
Поддршка за Украина и Грузија?
Бајден и неговиот тим ќе се фокусираат на регионот на Црното Море и Балканот. Идниот претседател има долгогодишно искуство во југоисточниот дел на Европа како член на Комитетот за надворешни работи на Сенатот, а потоа и потпретседател на Обама. Тој ги познава одблизу главните актери и процеси, како и проблемите на теренот. На Западниот Балкан, САД ќе продолжат да го промовираат проширувањето на ЕУ. За разлика од Трамп, тој ќе му даде водечка улога на Брисел во разговорите Србија-Косово, наместо до одреден степен да ги дуплира и поткопува европските иницијативи.
Новата администрација се очекува да обезбеди сериозна политичка и воено-техничка поддршка на Украина и Грузија на брегот на Црното Море, без, сепак, да ги стави на маса можностите за членство во НАТО. Соединетите држави ќе ги оспорат тврдењата на Русија за хегемонија во постсоветскиот простор без да преземаат непотребни ризици. Што е следно за Бугарија
Кои се последиците за Бугарија?
Малку е веројатно дека ќе има некој поголем пресврт во односите со Соединетите држави, кои неодамна направија напредок во воената соработка, енергетиката и граѓанското општество и медиумите (Слободна Европа е јасен пример). Сепак, вреди да се напомене барањето на новата администрација да ја стави борбата против корупцијата и клептократијата на глобално ниво. Доколку овој приоритет не остане само со зборови, туку напротив – тој се реализира во конкретни иницијативи, законодавство и, пред сè, во цврст политички притисок врз земји како Бугарија – ќе има по што да се запамети Бајден.
Текстот е превземен од бугарскиот сервис на "Слободна Европа". Авторот Димитар Бечев е виш соработник на Атлантскиот совет (САД) и професор на Универзитетот во Северна Каролина (Чапел Хил).
Специјализирал на Економскиот институт во Лондон и на Универзитетот Харвард, САД. Тој работел како директор на канцеларијата на Софија на
Европскиот совет за надворешни односи, професор на Универзитетот „Хитоцубаши“ во Токио и предавач на Оксфорд.