Борјан Јовановски
Интензивните разговори за проширување на Европската унија во изминативе месеци, водат кон тоа дека полека но сигурно можат да се очекуваат и конкретни резултати. Во разговорот со Јана Јузова истражувач во чешкиот тинк тенк „Еуропеум“ меѓу другото зборуваме за реалните очекувања од претседателството на Чешка со ЕУ, справување со влијанието на војната во Украина, идните стратегии но и за прогнозите што ќе се случува со регионот доколку не дојде до проширување.
НоваТВ: Во изминативе месеци проширувањето е тема на агендата на Европската унија, какви конкретни резултати очекувате од претседателството на Чешка со ЕУ ?
Војната во Украина и последователниот кандидатски статус за Украина и Молдавија навистина внесоа нова енергија во дискусиите за проширувањето и тоа по долго време повторно стана тема на агендата на ЕУ. Чешкото претседателство со ЕУ се обидува да го поттикне процесот на проширување понатаму, бидејќи поддршката за Западен Балкан и проширувањето на ЕУ е долгорочен приоритет на надворешната политика на Чешка. Со овој нов миг, сега има неколку отворени прашања каде што чешкото претседателство би можело да има можност за успех, доколку е во можност да постигне консензус меѓу сите земји-членки на ЕУ – ова ќе биде тешка задача, но има некои позитивни знаци. Прашањето за визната либерализација за Косово е одложено до следната година и се надеваме дека конечно ќе видиме зелено светло од земјите-членки. Уште една можност се дава со препораката на Европската комисија за доделување кандидатски статус на БиХ, тоа ќе биде сериозна тема и на претстојните средби на лидерите на ЕУ. Што се однесува до процесот на проширување на ЕУ во целина, сега гледаме одредени конкретни чекори кон забрзана постепена интеграција на Западен Балкан со ЕУ – почести заеднички состаноци на министерско ниво за време на неформалните делови на самитите. Има итна потреба за поконкретна и итна соработка и координација во справувањето со влијанието на војната во Украина и заедничките предизвици, се надеваме дека ќе видиме поголем напредок до крајот на годината но, уште поважно е да се надеваме дека овие напори ќе продолжат исто така за време на шведското и шпанското претседателство со ЕУ.
НоваТВ: Каков е ставот на Европскиот совет за интензивирање на процесот на проширување?
Слушаме многу разговори за променетата геополитичка реалност и важноста на проширувањето но, досега видовме од земјите-членки на ЕУ само мали чекори во овој поглед и сè уште се потребни поконкретни резултати. Чешкото претседателство иницираше сериозна дискусија меѓу земјите-членки на ЕУ за ова, и дури и ако нема повеќе големи достигнувања до крајот на оваа година, важно е дискусиите да напредуваат и да го отворат патот за повеќе достигнувања во блиска иднина, точка каде што треба со јасни акции да покаже дека ЕУ е сериозна за проширувањето. Процесот на проширување, сепак, е условен од некои земји-членки на ЕУ со внатрешна реформа на ЕУ, поради страв од целосна неспособност на ЕУ да функционира со повеќе земји. Но, не можеме да очекуваме реформата да биде договорена во скоро време, тоа е многу чувствителен и тежок процес кој ќе потрае година, дискусиите треба да созреат со текот на времето во ЕУ. Поради оваа причина, напредокот во процесот на проширување не може да зависи од реформата што се материјализира – во интерес на ЕУ е да соработува со земјите кои аспирираат за членство во ЕУ што е можно поблиску и поскоро, да ја обезбеди својата позиција и да се осигура дека нема повеќе атрактивни опции за земјите кои доаѓаат од други глобални/регионални актери, во моментов европското единство е апсолутно суштинско. Затоа, ние го гледаме концептот на постепена интеграција – поголема соработка преку институциите, интеграција на ЗБ во конкретни политики на ЕУ и исто така поголема финансиска помош за партнерите од ЗБ – како единствен изводлив пат напред во моментов, додека земјите-членки на ЕУ работат на дискусиите за иднината и формата на ЕУ. Апсолутно е неопходен посилен ангажман и инвестирање на ЕУ во регионот.
НоваТВ: АФЕТ усвои нова стратегија за проширување и предлага ЕУ да има нови членки од ЗБ до крајот на оваа деценија, сметате ли дека тоа е возможно?
Во однос на стратегијата на АФЕТ и датумот 2030 година, се плашам дека нема да има политичка волја меѓу земјите-членки на ЕУ да се потпишат на неа – одредувањето датум би извршило голем притисок не само врз земјите кандидати, туку можеби уште повеќе врз самата ЕУ. Постои загриженост меѓу земјите-членки на ЕУ дека во контекст на демократското назадување во регионот со одредување конкретен датум, ЕУ ќе се обврзе на нешто што на крајот не може да го исполни. Датумот би требало да биде многу конкретно поврзан со конкретна „награда“ за земјите кои ќе бидат готови и „казна“ за оние што нема да бидат и би требало да биде апсолутно веродостојно дека ЕУ ќе го исполни своето ветување. Се плашам дека сè уште не сме во таа фаза.
НоваТВ: Каква е вашата анализа доколку не дојде до проширување, како тоа ќе се одрази на состојбите во регионот?
Доколку ЕУ не ги усогласи своите зборови со конкретни акции и наскоро не постигне конкретни резултати во интеграцијата на ЗБ (во области од особен заеднички интерес и според нивната подготвеност и волја за соработка), тогаш ќе видиме само повеќе и поголема дестабилизација. Проблемите во регионот (демократско назадување, одлив на мозоци, штетно странско влијание, билатерални спорови и растечки економски јаз меѓу ЕУ и ЗБ) нема да исчезнат сами по себе и со тоа што сега нема да се справи со нив, ЕУ само го одложува неизбежното – колку подоцна правилно се ангажираме, толку поголеми ќе бидат политичките и финансиските трошоци за ЕУ поради влошената состојба. Довербата на граѓаните од Западен Балкан во ЕУ драматично еродира во изминатите години и нормално дека луѓето ќе бараат други опции, може да видиме зголемено влијание на другите сили, натамошен пораст на национализмот и заробување на државата, а младите луѓе ќе го напуштаат регионот дури во поголем број од сега.