Заедничките историски книги на 13 земји од Југоисточна Европа во периодот од 1998 до 2016 година добија нов дигитален дом на интернет страницата http://www.jointhistory.net/ . Содржините можат да се читаа бесплатно и тоа на девет јазици, меѓу нив и на македонски јазик. Се работи за уникатна збирка на историски извори создадена во периодот од 1998 до 2016 година од страна на повеќе од 100 историчари и 300 наставници од Северна Македонија, Албанија, Босна и Херцеговина, Бугарија, Хрватска, Кипар, Грција, Косово, Црна Гора, Романија, Словенија, Србија и Турција.
За целта на овој проект и неговата содржина Борјан Јовановски разговараше со координаторката на проектот Звездана Ковач.
НОВА: Која е целта на овој проект ?
Ковач: Пред се целта е да се промени пристапот кон наставата по историја во земјите од регионот. Актуелниот пристап во образовните системи во овие земји е етноцентричен и егоцентричен и како таков тој во голем мера ги продлабочува постоечните конфликти наместо да влијае на подобро разбирање на настаните од историјата и да отвара патишта за помирување.
НОВА: Што се случува со овие ваши читанки?
Ковач: Овие учебници беа водечки проект на Центарот за демократија и помирување во Југоисточна Европа. На проектот работиме долго време, речиси десет години и упорно и полека успеваме да обезбедиме поддршка во сите министерства за образование на Западен Балкан. Токму кога учебниците официјално требаше да влезат во програмите, како помошен наставен материјал, Центарот беше принуден да се затвори. Европската унија, која во голема мера ги финансираше овие книги, ги промени критериумите за аплицирање за поддршка, а ЦДРСЕЕ беше принудена да ги затвори вратите, оставајќи ги учебниците на полици да собираат прашина. На таа голема и значајна приказна како да и дојде крајот. Но, никој кој беше ангажиран во овој проект, од членовите на одборот на директори, преку историчарот до мене лично, не можеше да се помири дека толку значајно дело е запоставено и заборавено. Европскиот фонд за Балканот дојде на помош и сега овие книги се достапни за секого, барем во електронски формат. Искрено се надевам дека ова е само првиот чекор и дека сите ќе направиме се овие учебници да ги „оживееме“ и да се најдат на полиците во училишните училници.
НОВА: Што учат нашите деца во различни земји од регионот кога станува збор за историјата?
Ковач: Тие учат дека нивната нација е најдобра, дека сите други се виновни за сите конфликти и војни, учат датуми и бројки, без можност да ги видат вистинските причини, без можност да видат што мислат другите и без желба да се обидат да поминат некое време во „туѓи чевли“. На децата им се сервира само една вистина која не се доведува во прашање и многу ретко или никогаш не се дава шанса или мотивирано да размислуваат критички прво за себе, а потоа за другите. Соседите се претежно зли, а заедничкото културно-историско наследство не се смета за средба и мотив за добар соживот, туку тие водат апсурдни битки чие што е. Од „чија е оваа песна“ до тоа дали кафето е турско, грчко, босанско или српско. Наместо да пееме и да разговараме заедно на кафе.
НОВА: Кои историски точки се предмет на најголеми антагонизми?
Ковач: Ги има многу и најчесто се точки на раздвојување и конфликт. На пример, кога станува збор за операцијата „Бура“ во последните војни во поранешна Југославија, во учебниците по историја во Хрватска, ќе најдете само наратив за причините. За последиците ќе можете да читате само во учебниците во Србија. Во овие учебници ги имате двата извора, а нивната суштина не е да се понуди само една вистина, туку да се даде шанса сите вистини да бидат „слушани“. Тие го негуваат т.н мултиперспективен пристап со намера да се развие критичко размислување, да се поттикне дијалог, емпатија и разбирање, а не конфликти и војни. Овие учебници се збирка на историски извори од 13 земји во Југоисточна Европа и во нив може да се најдат различни перспективи за еден ист настан. Истовремено, тие се единствена можност за наставниците по историја да имаат увид во историските извори кои не можеле да ги најдат на друг начин.
НОВА: Каков е концептот на вашите учебници по историја? Според која методологија експертите од сите земји во регионот дојдоа до заедничка основа?
Ковач: Пристапот во создавањето на првите четири тома (од Отоманската империја до Втората светска војна) беше дека историчарите од секоја од 13-те земји имаат еднаков број страници за собирање и објавување на нивните историски извори. Во другите два тома, пристапот бил малку поинаков – биле избрани настаните кои го одредиле периодот од Втората светска војна до 2008. Таа година (2008) била избрана затоа што Косово тогаш прогласило независност и историчарите верувале дека и покрај невообичаено кратко време и далечина, треба да го вклучат и овој настан, бидејќи е еден од најзначајните во историјата на деведесеттите. Беше дилема дали да се скрати толку оваа временска дистанца (книгите се објавени во 2016 година), но ставот на историчаритебеше дека е многу подобро децата да дознаат за овие настани, кои сè уште влијаат врз нивниот живот, од сигурни извори, користејќи методологија на мултиперспективен пристап, но од Интернет и од една, не без значење на изворот – семејната маса.
НОВА: Како се прифатени вашите лектири од надлежните институции?
Ковач: На почетокот наидовме на огромен отпор од сите земји во регионот. Сите имаа речиси идентична забелешка – на историјата на нивните земји не и се дава доволно значење. Сите, токму од тој етноцентричен дискурс, имаа идеја дека некои настани заслужуваат многу повеќе внимание, дека не е доволно јасно колку нивната вистина е релевантна. Бидејќи учебниците навистина не сугерираат или фаворизираат никаква вистина, туку се материјал за размислување и подобро разбирање на историјата, преку упорната работа на тимот на ЦДРСЕЕ, успеавме да добиеме одобрение за обука на наставници, сертифицирани во сите земји од поранешна Југославија и Албанија. Бевме главно фокусирани на овој регион, планот беше во иднина да се посветиме на други земји. Не можам да тврдам дека тоа беше искрена одлука и поддршка, но добивме поддршка. Не е без значење што книгите за војните од 1990-тите беа промовирани во соработка со министерствата за образование во секоја од овие земји, во нивните простории. Не можеме да знаеме што би било понатаму, дали навистина учебниците би влегле во училиште. Со овозможување на овие книги да се најдат на интернет сега, верувам дека првиот чекор е да се обезбеди поддршка за овој проект на долг рок и да се обнови и комплетира целата оваа приказна.
Борјан Јовановски