Светската здравствена организација (СЗО) прогласи глобална пандемија со оглед на брзото ширење на коронавирусот. Бидејќи берзите индицираат зголемени стравувања од потенцијалното економско влијание, 74 економисти од Европа и САД, на неодамнешните организирани панели, ги искажаа своите ставови за веројатноста од голема рецесија, но и за релативната важност на каналите за понуда и побарувачка преку кои Ковид-19 влијае и ќе влијае на економијата за што на својот блог пишува Ромеш Ватилингем.
Стручната економска фела одговараше на неколку прашања, меѓу кои – дали ќе се случи голема рецесија дури и ако се покаже дека смртноста од вирусот е ограничена (слично на бројот на смртни случаи на грип во редовна сезона), дали економските ефекти од намалено трошење ќе бидат поголеми од оние што доаѓаат од нарушувања на снабдувачките синџири и намалување на работната сила поврзана со болести. Покрај тоа, тие ги кажаа своите мислења за подготвеноста на институциите за политика во Еврозоната да реагираат ефикасно.
Веројатност за голема рецесија
На првата изјава за тоа дали ќе има голема рецесија, 19 отсто од 36 американски експерти силно се согласија, 44 отсто се согласија, 31 отсто беа несигурни и 8 отсто не се согласуваат. На европскиот панел, пак, поголемо мнозинство се согласи дека постојат шанси за голема рецесија – 48 отсто силно се согласија, 34 отсто се согласија, 13 отсто беа несигурни и 4 отсто не се согласуваат. Сето ова укажува на широк консензус кај експертите и во САД и во Европа, дека ќе има остар пад во економијата, но има помала усогласеност колку тоа ќе трае.
На пример, Анил Кашјап од Чикаго коментира дека „веројатно ќе има застој, но дали тоа ќе се искачи на ниво на рецесија, сè уште не е јасно“. И Жан-Пјер Дантин од париската Економска школа, посочува на одредена неизвесност: „Две четвртини негативен раст – да, голема рецесија – многу неизвесна, тоа ќе зависи од реакциите на политиката“.
Од малиот број експерти кои тврдат дека не ни претстои голема рецесија, Кенет Џад од Стенфорд вели „ако е како обичен грип, тогаш економијата треба брзо да закрепне. Ковид-19 само се заканува на неразвиени и изнемоштени економии“
Меѓу мнозинството кои се согласија или силно се согласија со изјавата дека голема рецесија е веројатна последица од пандемијата, без оглед на нејзината крајна бројка на починати, 62 отсто од американскиот панел и 82 отсто од европскиот панел забележуваат дека не се преземаат соодветни економски мерки во ситуација на пандемија.
Патрик Хонохан од Тринити Колеџ во Даблин одговара: „Ако стапката на смртност биде ниска, тоа ќе биде затоа што контролата е ефективна и тоа негативно ќе влијае на агрегатната понуда и побарувачка“. И Ричард Шмаленсе порачува дека мерките на претпазливост што се преземаат во многу земји ќе имаат значителен нарушувачки ефект врз економијата.
Други експерти посочуваат на она што може да се нарече „фактори на страв“. Лери Самуелсон од Јеил вели „Ковид-19 предизвикува голема паника и хаос, за да избегнеме рецесија на Ковид-19 треба да гледаме како на грип“. Дел од нив велат дека се гледаат првични знаци на рецесија во цените и во одговорите на фискалната и монетарна политика.
Ксавиер Фриксас од универзитетот Помпеу Фабра како главен проблем го посочува влијанието на глобализацијата. Современата меѓусебна поврзаност меѓу индустриите и земјите, според него, создава решетка на една индустрија која може да оди во целосна рецесија. Кристијан Леуз во Чикаго, исто така, алудира на меѓусебно поврзаност: „Тежината на падот веројатно се разликува по земја, но во многу земји ударите се веќе доста сериозни“. И Алберто Алесина на Харвард вели: „Ако ова што се случува во Италија се случи нашироко, тоа ќе биде голема рецесија“.
Шокови во понудата и побарувачката
За некои сектори (услуги), велат експертите, побарувачката ќе биде клучна, но прекините во снабдувањето ќе бидат сериозни во производството. Карл Велан од Универзитетскиот колеџ Даблин вели дека ова е голем шок и за понудата и за побарувачката. Апелираат на внимание на финансиски последици – кредитната криза, стандардните заеми, ефектите врз осигурителните компании и сл.
Сепак има и такви кои тврдат дека ефектите од побарувачката ќе доминираат врз ефектите од понудата. Синџирите за снабдување, според нив, главно се однесуваат на производство на стоки, но производството е под 20 отсто од БДП. Услугите се со поголем удел во БДП и може да бидат повеќе изложени на ризик. Особено во богатите земји каде услугите доминираат во економијата, социјалното растојание ќе бидат најтешкиот дел.
Кристијан Леуз во овој контекст вели дека е „очигледно тешко да се оддели понудата и побарувачката, но во суштина се поставува прашањето дали ќе има мултиплициран ефект од шокот, мојот одговор е да“.
Европски институции
Економските експерти кои учествуваа на европскиот панел се скептични во однос на капацитетот на институциите за економска политика во Еврозоната да одговорат на предизвикот од потенцијалната штета од Ковид-19. Само 14 отсто од нив се согласија дека се добро опремени, 17 отсто беа несигурни, 48 отсто не се согласија, а 21 отсто остро не се согласуваат.
Повеќе од нив како голем проблем ја посочуваат неможноста да се координира фискален одговор. Карл Велан вели „отсуството на заеднички фискален инструмент (на пр. еврообврзници) го отежнува постоењето на координирана фискална реакција.
Јоаким Вот од Универзитетот во Цирих коментира дека „исто како во 2007-08 година, Европа е надвор од ручекот кога тоа е важно. Единствен одржлив актер во време на криза е нацијата-држава“.
Наспроти, генерално, песимистичките погледи на економските експерти, Генералниот секретар на Обединетите нации (ОН), Антонио Гутереш ветува дека светските влади дејствуваат заедно за да спречат рецесија на светската економија заради ширењето на коронавирусот.
„Покрај тоа што предизвика јавна здравствена криза, вирусот ја зарази и светската економија“, напиша Гутереш во едиторијалот на португалскиот весник „Publico“, пренесува агенцијата „Хина“.
Ширењето на вирусот го наруши синџирот на снабдување и предизвика пад на инвестициите и потрошувачката, што доведе до „реална и растечка опасност од рецесија во светот“, продолжи поранешниот португалски социјалистички премиер.
„Ниту една земја не може да се бори сама. Повеќе од кога било, владите мора да соработуваат и да ги зајакнуваат економиите, да ги зголемат јавните инвестиции, да ја промовираат трговијата и да ги поддржуваат поединците и заедниците погодени од болеста“, истакна тој.
Меѓународниот монетарен фонд (ММФ) неодамна предупреди за сериозноста на застој во светската економија поради пандемија на вирусот, што зависи од неговото времетраење и реакциите на владите. ММФ треба да ги објави своите ажурирани економски прогнози во април. ММФ прогнозираше глобален раст од 3,3 проценти во јануари, но ова беше пред светското нарушување поврзано со вирусот, како што се затворање на продавници, ограничувања на движење, откажување на спортски и културни настани.
На почетокот на март, генералниот директор на ММФ, Кристалина Георгиева, предупреди дека растот ќе биде помал од 2,9 проценти во 2020 година отколку што беше во 2019 година, но таа не можеше да предвиди колку.