Воено-безбедносната соработка помеѓу Хрватска, Албанија и Косово постепено се интензивираше последниве години, особено поради растечките тензии на Балканот. НАТО несомнено има важна улога како стратешки ментор и поддржувач на овој договор, иако формално не е негова иницијатива. НАТО сака стабилен и предвидлив Балкан и ги охрабрува ваквите регионални партнерства.
Марија Тодоровска
Интервју со Сеад Ризвановиќ – новинар и аналитичар на воено безбедносни теми за декларацијата за соработка во одбраната помеѓу Албанија, Хрватска и Косово.
Нова: Договорот за воено-одбранбена соработка меѓу Хрватска, Албанија и Косово дојде апансас или се „крчкал“ подолго време, и дали „кумот“ е НАТО?
Ризвановиќ: Иако изгледа дека дојде ненадејно, овој договор е резултат на подолг процес на координација меѓу трите држави и нивните западни партнери. Воено-безбедносната соработка помеѓу Хрватска, Албанија и Косово постепено се интензивираше последниве години, особено поради растечките тензии на Балканот. НАТО несомнено има важна улога како стратешки ментор и поддржувач на овој договор, иако формално не е негова иницијатива. НАТО сака стабилен и предвидлив Балкан и ги охрабрува ваквите регионални партнерства.
Нова: Овој трипартиден договор е воено дисциплинирање на Србија и или порака до Москва да не се меша на Балканот, или само локално НАТО предупредување за Србија?
Ризвановиќ: Договорот има повеќеслојна порака. Првенствено е предупредување до Србија да ја задржи воздржаноста и да не ескалира воено или политички. Но, истовремено е и сигнал до Москва дека нејзиното влијание на Балканот е под зголемено внимание и контрола. Станува збор за локален баланс на моќта, но со глобални импликации, бидејќи Балканот останува важна точка во руската стратегија за нарушување на западниот безбедносен поредок.
Нова: Договорот Загреб–Тирана–Приштина е чин подготвуван во Бајденово време. Ќе ја има ли Трамповата поддршка?
Ризвановиќ: Со оглед на тоа што Доналд Трамп веќе е претседател, американската поддршка за овој договор може да се смени во форма, но не и во суштина. Трамп традиционално го фаворизира принципот на „помала американска вклученост“ и поголема одговорност на европските сојузници. Можно е САД под негово водство да покажат помал интерес за директно ангажирање во балканските процеси, но стратешката цел — стабилен и предвидлив Балкан — ќе остане приоритет. Поддршката нема да биде толку експлицитна како во времето на Бајден, но нема ниту да биде повлечена.
Нова: Москва — има ли оттаму било каква реакција на темава?
Ризвановиќ: Москва реагираше резервирано, со стандардна реторика дека западните активности на Балканот го дестабилизираат регионот. Кремљ преку своите медиуми и дипломатски канали ја критикува зголемената воена соработка на Косово со членките на НАТО, обвинувајќи ги за провокација кон Србија. Но, досега нема поостра, официјална дипломатска акција.
Нова: Србија се вознемири, но веднаш парираше со идентичен договор со Унгарија, потенцијално и со Република Српска. Дали сега НАТО е во проблем со своите членки, Хрватска и Албанија од една, и Унгарија од друга страна, кои практично се вгнездија во различни табори?
Ризвановиќ: Ова создава одреден предизвик за НАТО. Алијансата се соочува со внатрешна сложеност: Хрватска и Албанија се силни проамерикански играчи, додека Унгарија, под водство на Виктор Орбан, води посамостојна, често проруска политика. Иако не станува збор за директна криза, ваквите спротивставени ставови внатре во НАТО го отежнуваат креирањето на единствена стратегија за Балканот. Алијансата ќе мора вешто да балансира меѓу интересите на различните членки.
Нова: Што всушност ќе се случува со Балканот на безбедносен план низ призмата на овие два спротивставени безбедносни договори? На што ви „мириса“ ваквиот антагонизам?
Ризвановиќ: Балканот влегува во нова фаза на безбедносно редефинирање. Овие паралелни сојузи — хрватско-албанско-косовскиот од една страна, и српско-унгарскиот од друга — ја создаваат основата за ново геополитичко ривалство на Балканот. Мириса на процес на ново групирање, не на отворен конфликт, туку на тивка милитаризација и зајакнување на безбедносните позиции. Балканот останува „меко стомаче“ на Европа и во вакви услови ќе биде уште поподложен на влијанија и притисоци од големите сили, пред сè САД, ЕУ, Русија и Турција.